چکیده:
مساله «امی بودن» پیامبر اکرم (ص) و اینکه واژه «امی» به چه معناست، موضوع مقاله حاضر است. شکی نیست که قرآن کریم به صراحت استمرار خواندن و نوشتن آن حضرت را پیش از بعثت نفی کرده است. همچنین در اینکه پیامبر اکرم (ص) امی بوده اند اختلافی نیست، اما آیا امی بودن ایشان به معنای بی سوادی است؟ در این پژوهش با بررسی ریشه لغوی این واژه، آیات، برخی روایات و متون تاریخی نتیجه گرفته شده اینکه غالب مفسران واژه «امی» را که صفت پیامبر اکرم (ص) است، به معنای «ناخوانا و نانویسا» یا «بی سواد» دانسته اند، وجهی ندارد و حداقل قرآن کریم این صفت را برای نبی مکرم اسلام (ص) به چنین معنایی به کار نبرده است بلکه به معنای اهل ام القری یا مکه است.
خلاصه ماشینی:
همچنین در اینکه پیامبر اکرم(ص)امّیبودهاند اختلافی نیست،امّا آیا امّی بودن ایشان به معنای بیسوادی است؟ در این پژوهش با بررسی ریشه لغوی این واژه،آیات،برخی روایات و متون تاریخینتیجه گرفته شده اینکه غالب مفسّران واژه«امّی»را که صفت پیامبر اکرم(ص)است،به معنای«ناخوانا و نانویسا»یا«بیسواد»دانستهاند،وجهی ندارد و حدّاقل قرآن کریماین صفت را برای نبی مکرم اسلام(ص)به چنین معنایی به کار نبرده است بلکه بهمعنای اهل امّ القری یا مکّه است.
در اینکه امّی را منسوب به امّ به معنای اصل چیزی بدانیم اشکالی نیست امّا اینکه بهاین صورت تفسیر کنیم که چون انسان طبق سرشت اوّلی خود کتابت نمیداند او را بیسوادبنامیم،نیازمند دلیل است.
شاهد این مدّعا،عبارات اهل لغت است که بدون اینکه شاهدی از کاربرد اینواژه را در این معنا ذکر کنند،توجیهاتی برای صفت امّی بودن پیامبر اکرم(ص)ذکر کردهاند ودر عین حال که پذیرفتهاند صفت«بیسوادی»یک نقص است،آن را جزء معجزات ایشان(نک:ابن منظور،34/12.
صاحب المیزان هرچند از این آیه استفاده میکند که پیامبر اکرم(ص)«عادت برنوشتن»نداشتند و سخن آنان که از این آیه«قدرت خواندن و نوشتن»پیامبر(ص)قبل از بعثت رانفی کردهاند،رد میکند،لیکن در ادامه آیه را چنین تفسیر میکند:از آنجا که امّی[و بیسواد]بودی،نمیخواندنی و نمینوشتی(طباطبایی،139/16)که دلیل آن را میتوان این دانستکه«امّی»به معنای«بیسوادی»پیشفرض ذهنی برخی از مفسّران قرار گرفته است.
هرچند وی«مهمل»است ودر کتابهای رجال شرححال وی نیامده،و تنها همین یک روایت در کتابهای روایی ازاو نقل شده است،لیکن به چند دلیل متن روایت را میتوان پذیرفت: اوّل:متن روایت به نوعی منصوص العلّه است و حضرت برای معنای«امّی»استدلالکرده،علت نامیدن پیامبر به این عنوان را اهل مکه بودن ایشان ذکر کردهاند.
بنابراین این روایت نیز مؤیدی برای معنای ذکر شده است.