چکیده:
رویکردهای علم دینی تا کنون از دو طریق گسترش یا اصلاح روشها و تکنیکهای علمی و فربه کردن محتوا و دادههای علم، علوم جدید را اصلاح یا علومی دینی ایجاد کردهاند. شرط تولید علم اولا این است که بتوان نظریههایی از گزارههای دینی ساخته و پرداخته کرد و ثانیا این نظریهپردازیها هماهنگ با پارامترهای پارادایمی و در پرتو مؤلفههای جهانبینی دینی صورت پذیرد. مؤلفههای یک نظریة اجتماعی، مبانی شناخت جامعه (واقعیت اجتماعی) است که باید دید این مبانی از نظر قرآن کدامند. از این رو میتوان این سؤال را مطرح کرد که چه چیز یا چیزهایی مبنای شناخت جامعه از منظر قرآن است؟ این مفاهیم اساسی شناخت جامعه در قرآن، به تولید چه نظریهای میانجامد؟ این تحقیق در پی شناسایی و ارائة امکان استنباط مبانی یا مؤلفههای تشکیلدهندة یک نظریة اجتماعی از آیات قرآن، به منظور فهم و تبیین واقعیات اجتماعی است. بنابراین مهمترین مبنای شناخت جامعه از میان مبانی پنجگانة شناخت جامعه (مردم، نیاز، ارتباط، اختلاف و آرمان) در قرآن، مفهوم ارتباط است که به عنوان محور اصلی شناخت جامعه اهمیت به سزایی دارد. روش در این تحقیق نیز «روش مبناشناسی» است که تلفیقی بین روش تفسیر موضوعی قرآن، تحلیل محتوا (مفهومپردازی، مقولهبندی مفاهیم و تعیین مفاهیم اصلی)، و کشف و بیان ربط منطقی بین مفاهیم اصلی است.
خلاصه ماشینی:
"علامه طباطبایی بر اساس آیة ( أهم یقسمون رحمة ربک نحن قسمنا بینهم معیشتهم فی الحیاة الدنیا ورفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتخذ بعضهم بعضا سخریا ورحمة ربک خیر مما یجمعون( (زخرف/ 32) واقعیت اجتماعی و مبنای شناخت جامعه را بهرهمندی متقابل انسانها از یکدیگر و نظریة استخدام برآمده از آن تلقی میکند و معتقد است که هر انسانی، انسانهای دیگر را چونان خود میداند و مییابد و از آنجا که حب ذات در طبیعت و ذات انسان نهفته است، دیگر انسانها را به این علت که مشابه او هستند، همان خود میبیند، احساس انس نسبت به آنها در وی پدید میآید و میخواهد با آنان زندگی کند.
مبانی شناخت جامعه از نظر قرآن پرسش: مبنا یا مبانی شناخت جامعه از منظر قرآن چیست؟ از تحلیل و تفسیر اجتماعی آیات ( کان الناس أمة واحدة فبعث الله النبیین مبشرین ومنذرین وأنزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه( (بقره/ 213) و آیة ( وما کان الناس إلا أمة واحدة فاختلفوا ولولا کلمة سبقت من ربک لقضی بینهم فیما فیه یختلفون( (یونس/ 19) و آیة ( یا أیها الذین آمنوا اصبروا وصابروا ورابطوا واتقوا الله لعلکم تفلحون( (آل عمران/ 200)، سه مبنا برای شناخت جامعه میتوان استنباط کرد که عبارتند از: مردم، ارتباط و اختلاف.
نتیجهگیری سؤال تحقیق عبارت بود از اینکه برای تولید یک نظریة اجتماعی در قرآن چه مفاهیمی وجود دارد و از آنها چه نظریهای ساخته و پرداخته میشود؟ برخی از مفاهیم به دستآمده در این پژوهش عبارتند از: مردم، نیاز، ارتباط، اختلاف و آرمان."