چکیده:
ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ دوره ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺼﻮف و ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ. ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺷﻴﻌﻲ در ﻣﻴﺎن ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺒﺎرزات ﻋﺪاﻟﺘﺨﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺷﺪه، و ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺮﺑﺪاران ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد. ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻘﺎه و ﺧﺎﻧﻘﺎهﻧﺸﻴﻨﻲ در اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ ﭼﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ دارد. اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺎﻧﻘﺎه در ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎی ﺗﺼﻮف و ﻧﻬﻀﺘﻬﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آن ﻣﻲﭘﺮدازد.321 روش ﺗﺤﻘﻴﻖ، ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ و ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ. ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ، ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺣﺎﻛﻤﺎن وﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره 82، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن9831 ادﻋﺎی ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎی ﻣﺮدﻣﻲ در ﻣﻴﺎن ﺻﻮﻓﻴﺎن رﺷﺪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮی دارد. ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎی ﺷﻴﻌﻲ ﭼﻮن ﺳﺮﺑﺪاران، ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﭘﻴﺮوان ﺻﻔﻲاﻟﺪﻳﻦ اردﺑﻴﻠﻲ و ﺷﺎه ﻧﻌﻤﺖاﷲ وﻟﻲ در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻀﻮر ﭘﺮرﻧﮕﺘﺮی ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و از ﺧﺸﻮﻧﺖ و وﺣﺸﻲﮔﺮی ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻗﺪری ﻣﻲﻛﺎﻫﻨﺪ و ﺑﺮای ﻛﺎﻫﺶ آﻻم ﻣﺮدم ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. در اﻳﻦ ﻗﺮن دروغ و ﺗﺰوﻳﺮ و رﻳﺎ در ﻫﻤﻪ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رواج دارد. ﺻﻮﻓﻴﺎن و ﺧﺎﻧﻘﺎه آﻧﺎن ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻣﻔﺎﺳﺪ در اﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ.
خلاصه ماشینی:
" ﺧﻠﻮتﻧﺸﻴﻨﻲ ﺻﻮﻓﻴﺎن ﺑﻪ ﭼﻠﻪﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻘﻴﺪ و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﻠﻮتﮔﺰﻳﻨﻲ ﻗﺼﺪ اﻧﻘﻄﺎع از دﻳﮕﺮان و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻧﻔﺲ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎی ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻘﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺎﻧﻘﺎه در ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻓﺎﻳﺪه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭼﻬﻞ روز ﺑﺮای ﺧﻠﻮتﻧﺸﻴﻨﻲ اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻛﺸﻒ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﻌﺪ از ﭼﻬﻞ روز رﻳﺎﺿﺖ دﺳﺖ ﻣﻲدادهاﺳﺖ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺪﺗﻲ ﻳﻚﺑﺎر ﺧﻠﻮتﮔﺰﻳﻨﻲ ﻛﻨﺪ و در اﺛﺮ اﺳﺘﻤﺮار و دوام آن ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻘﺎت اﻟﻬﻲ ﻧﺎﻳﻞ ﺷﻮد )ﻫﻤﺎن:ص361(.
ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺪارا و ﺗﺴﺎﻫﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺪهای او را ﺳﻨﻲ ﺣﻨﻔﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺳﺘﺎدان و 931 آﺛﺎرش )ﺷﻴﺒﻲ،0831:ص532(؛ وﻟﻲ ﻋﺪهای او را ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ در رواج ﺗﺼﻮف ﺷﻴﻌﻪ در ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮاواﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﻼل و ﺷﻜﻮه ﺧﺎﻧﻘﺎه و ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی ادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎر82، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن9831 ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ارﺷﺎد او درﺑﺎره او ﮔﻤﺎن ادﻋﺎی ﻣﻬﺪوﻳﺖ ﺑﺮدﻧﺪ؛ ﮔﺮﭼﻪ او ﺧﻮد را ﻫﺎدی و راﻫﻨﻤﺎی ﺧﻠﻖ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺳﺠﺎدی، 8731: ص202 و402(.
او در واﻗﻊ از 141 ﺧﺎﻧﻘﺎهﻧﺸﻴﻨﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ اﻫﻞ رﻳﺎ و ﻓﺴﺎدﻧﺪ، اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻘﺎه آرﻣﺎﻧﻲ او در ﺧﺮاﺑﺎت و ﻣﻴﻜﺪه ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ: ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی ادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎر82، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن9831 ﺷﺎدی ﺷﻴﺨﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻘﺎه ﻧﺪارد رﻃﻞ ﮔﺮاﻧﻢ ده ای ﻣﺮﻳﺪ ﺧﺮاﺑﺎت )ﺣﺎﻓﻆ، 1731: غ721( ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ، ﻣﻲﺗﻮان ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﻨﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺣﺎﻓﻆ را ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ و درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا او ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮان زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ."