چکیده:
بررسی و تحلیل پیامدهای حضور امام رضا(ع ) در خراسـان از ابعـاد گونـاگون درخـور توجه است . حضور با برکت امام در خراسان با تاثیرهای مهم اجتماعی ـ سیاسی و به خصوص فکری و فرهنگی همراه بود. شاید در کنار بررسی عوامل گوناگون عزیمت امام به خراسـان و نیز تاثیر و اهمیت نقش ولایتعهدی امام ، محققان کمتر به نقش فرهنگـی و فضـای علمـی عصر امام پرداخته اند. از این رو، تـاثیر حضـور امـام بـه لحـاظ فرهنگـی و تـاثیری کـه در آزاداندیشی علمی مرو از خود برجای گذاشته اند، سوال اصلی این نوشتار است . در این نوشتار تلاش شده با تبیین جایگاه مرو در دوره های گذشته بـه سـابقه علمـی و فرهنگی ام القرای خراسان پرداخته شود. شناخت این موقعیـت بـه همـراه توسـعه علمـی و فضای آزاداندیشی مرو بهترین فرصت برای امام رضا(ع ) بود تا با ابراز عقاید و دیـدگاه هـای محکم شیعی، نقش فرهنگی خود را در هدایت جامعه اسلامی تبیـین کننـد. ایجـاد فضـای علمی و اعتقادی آزاد در مرو برای اولین بار در تاریخ حکومـت عباسـیان (١٣٢ تـا ٦٥٦ ق ) نشان داد که چگونه اندیشه ها و تعالیم شیعی میتواند بر مبنـای اسـتدلال و منطـق ، برتـری خود را در مقایسه با دیگر مکاتب فکری و فقهی ثابت کند.
خلاصه ماشینی:
شناخت این موقعیـت بـه همـراه توسـعۀ علمـی و فضای آزاداندیشی مرو بهترین فرصت برای امام رضا(ع ) بود تا با ابراز عقاید و دیـدگاه هـای محکم شیعی، نقش فرهنگی خود را در هدایت جامعۀ اسلامی تبیـین کننـد.
مـرو، مرکز ادارة خراسان بزرگ ، اگرچه در درازنای تاریخ خـود بـا تحـول هـای عمـدة سیاسـی ـ اجتماعی روبرو بوده ، مسئلۀ حضور امام رضا(ع ) و نقشی که ایشان از نظر دگرگونی فکـری و آزاداندیشی دینی در مرو ایفا کردند، یکی از مقوله هایی است که کمتر به آن پرداختـه شـده و از ابعاد گوناگون درخور بررسی و تأمل است .
یکی از فرضیه های درخـور توجـه ایـن اسـت کـه شـاید بسـیاری از رخدادها در مرو چندان اهمیت و جذابیتی نداشته باشد، اما حضور امام و شرایط فرهنگـی و اعتقادی ـ که با حضور بسیاری از دانشمندان و علمای ادیان بـزرگ بـرای اظهـارنظر و بیـان عقاید خود در مرو فراهم شده بود ـ در تاریخ بی نظیر بوده و مهم تـرین اقـدام عصـر امامـت علی بن موسی به شمار می رود.
تأثیر رفتاری و کلامی امام به همراه نقش ایشان در برخورد با مناظره هـای علمـی و همچنین حضور در میان مردم مرو چنان شیفتگی در اذهان جامعه نسبت به امام بـه وجـود آورده بود که خود از ابعاد گوناگون فرهنگی درخور تأمل است .