چکیده:
امروزه طرح گستردۀ مباحثی چون بومیسازی و اسلامیسازی دانش، ضرورت استخراج و تبیین دیدگاه اسلام دربارة مسائل اساسی علوم انسانی از جمله جامعهشناسی را بیش از پیش نمایان ساخته است. اما درتبیین علوم انسانی اسلامی، دو شیوه هست: اول نفی مطلق دستاوردهای کنونی و پایهریزی پارادایم جدید علمی؛ دوم استفاده از علوم موجود وپالایش و تکمیل آن با بهرهگیری از آموزههای اسلام.این مقاله، با روش اسنادی بر مبنای رهیافت دوم و با رویکرد مقایسهای که از روشهای اصلی تحقیقات در علوم اجتماعی است، مفهوم کنش را در آرای اندیشوران شاخص غربی بررسی، و نظر قرآن و روایات را در این باره شرح داده، به مقایسۀ تطبیقی آنها پرداخته است. اسلام برخلاف اغلب نظریات غربی، که بهنوعی تحلیل دو متغیره و یکبعدی در این خصوص پرداختهاند، با تحلیل همهجانبه از موضوع کنش، به ابعاد روانی، جسمی، طبیعی و اجتماعی در صدور کنش اشاره نموده و پنج رکن اصلی کنش را کنشگر، آزادی، فرصت، امکانات و انگیزه (نیت) دانسته است
Nowadays، the extensive debates on indigenization and Islamization of knowledge show the necessity of extracting and expounding the Islamic view on the basic issues of social sciences including sociology. However، there are two approaches to explaining the Islamic human sciences: the first is rejecting the existing achievements and establishing a new scientific paradigm and the second is making use of the existing sciences، and modifying and improving them according to Islamic teachings.
Using a documentary method based on the second approach and a comparative study as a basic research method in social sciences، the present paper elaborates on the concept of action in the light of famous western thinkers' views، the viewpoint of the Quran and traditions، and compares between them. Contrary to most western theories which have dealt with a two-variable one-dimensional analysis of action، Islam touches through its comprehensive analysis on the mental، physical، natural، and social dimensions of the development of action and considers actor، freedom، opportunity، facilities and motivation (intention) as the main basic elements of action.
خلاصه ماشینی:
"نظر اسلام در منابع اسلامی میتوان متناظر با مفهوم کنش انسانی عناوینی مانند عمل، فعل، سعی و صنع را ملاحظه کرد و محرک عمل نیز با عباراتی از جمله شاکله و سائق بیان گردیده است که در این قسمت، آیۀ 84 سورۀ مبارکۀ اسراء و معانی آن با مراجعه به برخی ترجمهها و تفاسیر معتبر بررسی و در پایان، با بهرهگیری از چند روایت، مباحث جمعبندی میشود.
موضوع نظریه انواع فعل محرک فعل فاعل بستر فعل وضعیت فاعل صاحبنظر برجسته اسلام فعل، عمل، صنع، سعی شاکله، سائق، عامل تکلیفگرایی مختار مسئول علامه طباطبائی تضاد پرکسیس برآوردن منافع مادی طبقه کشمکش کاملا مجبور مارکس کارکردگرایی راهرفت جمعی (روتین) جامعه گروه واقعیت اجتماعی مجبور دورکیم کارکردگرایی کنش نظام اجتماعی، تمایلات نیازی کنشگر زمینۀ اجتماعی منفعل پارسونز تفسیرگرایی رفتار، انواع کنش عقلانی (هدف و ارزش)، کنش سنتی، کنش عاطفی عرف، رسم، سنت (الزامهای فرهنگی-ساختاری)، شانس کنشگر فردی معانی ذهنی نسبتا مجبور وبر روانکاوی کنشهای ذهنی (ناهشیار و هشیار)، رفتار سائقهای غریزی نوروتیک، بهنجار نیروهای ناخودآگاه و عواطف سرکوفته ناآگاه و نسبتا آزاد فروید رفتارگرایی رفتار پاداش (مادی، تعمیمیافته) فاعل مکانیکی عوامل روانشناختی نسبتا مجبور هومنز نومارکسیستی پرکتیس ساختارها عروسک خیمهشب بازی سوبژکتیویته (ذهنیت) کاملا مجبور آلتوسر ساختیابی کردار(عملکرد) ساختمان ذهنی، زمینه فاعل آزاد مقتضیات تاریخی نه مجبور نه مختار بوردیو جدول مقایسۀ نظریۀ کنش اسلام و نظریات غربی منابع قرآن کریم ــــــــــ، ترجمة عبدالمحمد آیتی (1374)، تهران، سروش."