Abstract:
طناب در کنار ایجاز و مساوات، یکی از سه شیوه بیانی است که در علم معانی از آن سخن به میان آمده است. چنان که میدانیم این شیوه از بیان، خود دارای دو گونه هنری و ممل میباشد. اطناب هنری برخلاف اطناب ممل (که از ارزش اثر ادبی میکاهد)در واقع از مهمترین و موثرترین شگردهای سخن پردازی است که شاعران از رهگذر آن به آثار خویش جلوه ای ادبی و شاعرانه می بخشند.
یکی از آثاری که هر دو گونه اطناب کم و بیش در آن کاربرد دارد، مخزن الاسرار حکیم نظامی گنجوی است. البته با توجه به بررسیهای انجام شده باید گفت؛ اگرچه در این منظومه از اطناب ممل-که بیشتر در حوزه معنایی و تکرار موضوعات به چشم میخورد- نیز میتوان نشانی جست؛ اما قدر مسلم اطناب هنری-که بیشتر با شگردهایی همچون:تمثیل،تکرار و توصیف همراه است- از بسامد و کاربرد بیشتری برخوردار میباشد.
لذا ما در این مقاله با بررسی این منظومه از این دیدگاه، سعی بر آن داریم تا به تحلیل یکی از برجسته ترین شاخصه های سبکی نظامی بپردازیم تا میزان قدرت و خلاقیت این شاعر بزرگ ادب فارسی را در این عرصه وانماییم.
Machine summary:
با توجه به مسائل مطرح شده ما در ادامه به بررسی اطناب و شیوه های گونـاگون آن در مخزن الاسرار میپردازیم ؛ تا پاسخگوی این پرسش باشیم که آیـا اطنابهـای موجـود در ایـن منظومه بیشتر از نوع هنری است یا ممل ؟آیا بیشتر در لفظ صورت میگیرد و یـا در معنـا؟و اینکه شیوه های خاص نظامی در اینگونه از اطنابها چیست ؟و او بیشتر از کدام شگرد در این امر بهره میجوید؟ اطناب ممل در مخزن الاسرار ١- تکرار موضوعات : این اطناب در مخزن الاسرار بیشتر در حوزة معنایی یا به عبارت دیگـر تکرار و تطویل موضوعات مطرح شده در مقدمات و مقالات بیستگانه به چشم میخورد که با در نظر گرفتن حجم اندک منظومه از سویی و با توجـه بـه شـیوة شـاعری نظـامی و اصـرار همیشگی او بر ایجاز و عدم تکرار و تطویل از سوی دیگر؛ بسیار مایة شگفتی است کـه او در این منظومة کوتاه (که به گفتة خود او بار و بنة آن در مقایسه با حدیقة سنایی بسیار کمتـر است ) چگونه تن به این تکرارهای ملال آور داده است .
برخلاف زبـان غیـر ادبـی کـه در آن تکرار از عیوب کلام دانسته میشود، در زبان ادبی این شیوه از تکرار بسیار پرکاربرد است و از جنبه های مختلف قابل توجه میباشد و در واقع دستاویزی است که بیشتر برای بـه نمـایش گذاشتن قدرت قریحه و ابتکار و ابداع شاعرانه بکار میرود و بی شـک یکـی از شاخصـه هـا و شگردهایی است که در تبین و یا سنجش ارزش هنری و ادبـی مخـزن الاسـرار در بحـث از زیبایی شناسی سخن بخوبی میتوان از آن سود جست .