Abstract:
خواجه سلمان ساوجی اوایل قرن هشتم در ساوه تولد یافت. از آخرین قصیده سرایان معروف پیش از صفوی محسوب میشود. شهرت وی مرهون غزلیات نغز اوست.
این مقاله در پی این ضرورت، به دنبال پاسخگویی به این سئوالات است: وضعیت کمّی و کیفی تشبیهات و استعارات و انواع آن در کلیات سلمان چگونه است؟ به دنبال آن چگونه میتوان وزن و ارزش و منابع الهام و حوزههای مختلف بکارگیری تصویرهای خیال وی را تعیین و داوری کرد؟
بعد از تشبیه، استعاره مصّرحه، استعاره مکنیّه از نوع تشخیص و استعاره مکنیّه از نوع غیر تشخیص، عناصر خیال وی را تشکیل میدهند.
تشبیهات و استعارات وی در مدح معشوق و ممدوح و توصیف زیبایی های طبیعت، وصف مجالس بزم و در قلمرو عام غزل و تغزل بکار رفتهاند. شاعر بیشتر به تشبیهات بلیغ و مرسل و مفرد و حسّی گرایش دارد. تشبیه تفصیلی در شعر وی وجود ندارد. در شعر سلمان تشبیهات مرکب بکار رفته و اغلب اجزای سازنده آنها حسّی به حسّی هستند. وجه شبهها در تشبیهات مرکب بیشتر اشتراک در شکل و رنگ، بعد از آن اشتراک در نتایج است. مهم ترین خلاقیت سبکی سلمان در هم تنیدن تشبیهات با تناسب مبتنی بر تلمیح میباشد که در این مقاله بصورت خاص بررسی شده.
Machine summary:
این مقاله در پی این ضرورت ، به دنبال پاسخ گویی به این سئوالات اسـت : وضـعیت کمـی و کیفی تشبیهات و استعارات و انواع آن در کلیات سلمان چگونه است ؟ به دنبـال آن چگونـه میتوان وزن و ارزش و منابع الهام و حوزه های مختلف بکارگیـری تصـویرهـای خیـال وی را تعیین و داوری کرد؟ بعد از تشبیه ، استعارة مصرحه ، استعارة مکنیه از نوع تشخیص و استعارة مکنیه از نـوع غیـر تشخیص ، عناصر خیال وی را تشکیل میدهند.
١- تحلیل مباحث تشبیه و انواع آن ١- ١- تشبیهات غیراضافی ١-١-١- تشبیهات مرکب در قصاید در تشبیه مرکب مشبه و مشبه به از اجزاء مختلف تشکیل شده اند، بنابراین طرفین تشبیه هر کدام یک هیئت ترکیبی هستند و پیوند اجزاء مدنظر است ، در کلیات سلمان ساوجی جمعا (١٤٠) تشبیه مرکب وجود دارد که (١٠٧) تشبیه مرکـب مربـوط بـه قصـاید اسـت و (٣٢) تشبیه مرکب در بخش غزلیات ، قطعات ، رباعیات ، ترجیعات ، ترکیبات و مثنویات جای دارند.
١-٢-٤- اجزای سازنده ترکیبات تشبیهی از نظر حسی و غیرحسی با ذکر نمونه ها در کلیات سلمان ساوجی جمعا ١٥٣٩ ترکیب تشبیهی وجود دارد که ٨٧٣ ترکیـب اضـافی تشبیهی در قصاید و ٦٦٦ ترکیب تشبیهی در غزلیات ، قطعات ، رباعیات ، ترجیعات ، ترکیبات و مثنویات به کار رفته است «در ترکیبها تشبیهی ، تشبیهات بدون وجه شبه و ادات تشـبیه به کار میروند و علمای بلاغت این نوع تشبیه را بلیغ گویند که نسبت به تشبیهات مفصل از رسایی بیشتر برخوردار است و عینیت و این همانی بیشتری را در تجسـم مشـبه ، بـه یـاری مشبه به القا می کند» (صور خیال در شعر شاعران سبک خراسانی ، طالبیان : ص٢٦٤).