Abstract:
خواب، رویا و تعبیر آن در تاریخ بشریت پیشینه¬ای قابل تامل دارد. در قرآن و احادیث اهل بیت، به تاویل خواب اشاره¬های بسیاری شده است. یکی از خوابنامه¬های معروف زبان فارسی و به نوعی کاملترین آنها، «تعبیر سلطانی» از قاضی ابرقوهی است. حال سوال اینجاست که آیا این کتاب تعبیر خواب، صرفا تقلیدی از سخنان معبّرین مشهور و متون پیش از خود اوست؟ یا مولف ابتکاری در این کتاب داشته است؟ قاضی ابرقوهی با آگاهی از متون نثر و نظم فارسی توانست که سبک نثر این کتاب را آراسته و فنی جلوه دهد. توجه به سجع¬پردازی، آمیختن نظم و نثر، رعایت ایجاز و دوری از اطناب، بیان حکایات جالب تاریخی و روایی، استشهاد بسیار به آیات کلام وحی و احادیث نبوی و ... سبب غنای ادبی و زبانی این کتاب درقرن هشتم شده است. نقل فراوان اشعار «منظومة خرگوشی» از مولفی ناشناس که در تعبیر خواب بوده ولی تا به امروز اثری از آن، جز در این کتاب به دست نیامده از دیگر مزایای این نسخه خطی است. در این مقاله به بررسی سبک ادبی - زبانی و محتوای این تعبیر خواب پرداخته خواهد شد.
Machine summary:
برخی از مدخلهایی که تعبیر شدهاند، در آغاز مبهم و شاید ناخوانا باشد اما نویسنده در ادامۀ تأویل خواب، به شرح معنای آن لغت پرداخته تا ١- در هر چند نسخه این کتاب به همین شکل آمده است که صورتی کهن از کستی به ضم اول به معنی زنار است .
»این واژه در فرهنگ لغت دهخدا به نقل از برهان قاطع ، آنندراج و مهذب الاسماء، تخم خاری است که چرم را بدان دباغت کنند و آن مانند خرنوب شامی باشد، لیکن از آن سفیدتراست » (دهخدا: ذیل سلمه )؛ اما ابرقوهی آن را درختی ١- به دلیل اینکه خوابها در «تعبیر سلطانی» بر اساس حروف الفبا ترتیب اثر داده شده از ارجاع پی درپی در این بخش خودداری میشود.
خود مؤلف با آگاهی از مباحث علم معانی (بلاغت ) مانند ایجاز مخل و اطناب ممل ، اذعان داشته است : «و چون خواست که این تألیف که مسمی است به «تعبیر سلطانی » نه مطنبی باشد در صدد ملال و نه نیز موجزی شود مؤدی به اخلال و مع ذلک هم طریق ایجاز در آن ملحوظ بود و هم فایدة اطناب در آن محفوظ ماند(ابرقوهی ، نسخه کتابخانه مجلس ملی : برگ ٤) توجه به سجع در کلام و در بیان تعبیر خوابها، سبب آراستگی زبان در کتاب تعبیر سلطانی شده است .
منایع نقل شعر ابرقوهی در «تعبیر سلطانی» سه بخش بوده است ، ١) اشعار منظومه های ناشناختۀ تعبیر خواب ،٢) اشعار منظومۀ خرگوشی نامه ، ٣) اشعار معروف فارسی و عربی .
نتیجه گیری کتاب تعبیر خواب «تعبیر سلطانی » که بر اساس چندین نسخه تصحیح و مقابله شده یکی از متن های مهم در این علم به حساب آمده است .