Abstract:
در حقیقت ، هر اندیشه و فکر و تخیل تازه از دیدی تازه و تجربه ای نو منبعث میشود. برای بیان اندیشه تازه ، به زبان تازه و جدید نیاز است . تشبیه تجلیگه اندیشه ، طرز تفکر، تخیل و تجربه شاعر و نمودار توانایی او در ایجاد تناسب میان اجزاء، طبیعت بیرونی و درونی و برقراری ارتباط با محیط و آفریده هاست . از اینرو تشبیه در معنای فراگیر آن ، زمینه ساز تحولات و تغییرات سبکی در همه عرصه های هنری بویژه شعر است تا آنجائیکه تحلیل و بررسی آن میتواند نمایانگر سبک شخصی یک شاعر باشد. عطار دراسرارنامه ، از عناصر بیانی مختلفی، ازجمله تشبیه ، برای بیان اندیشه ها و معانی و مفاهیم عارفانه ، بهره جسته است . تا آنجا که نگارندگان جسته اند؛ این اثر تاکنون از جنبه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است . اما در رابطه با تشبیه و ساختارهای مختلف آن در این اثر، پژوهشی صورت نگرفته است . بر این اساس ؛ این پژوهش بر آنست که ضمن آشنا ساختن مخاطبان با ساختارهای مختلف تشبیه دراسرارنامه ، به بررسی جایگاه تشبیه در بیان اندیشه های عطار، بپردازد. مبنای این مقاله از جهت ساختاری براساس معرفی و تحلیل انواع تشبیهات و ساختارهای آن از جهت عناصر و مواد بکار رفته ، حسی و عقلی بودن طرفین ، فشردگی و گستردگی ساختار تشبیهات ، مفرد، مقید و مرکب بودن طرفین ، شکل و وجه شبه ، استوارگردیده و روش کار بر پایه توصیف و تحلیل داده ها، از دیدگاه اسلوبهای بلاغت است . ضمن اینکه در پایان ، براساس نمونه های آماری، جایگاه انواع تشبیه در اسرارنامه عطار نشان داده شده است . با انجام این پژوهش در مییابیم که تشبیه در اسرارنامه از عناصر بیانی مهم برای بیان اندیشه های عطار بوده و در ساختارها و اشکال مختلفی بکار رفته است .
Machine summary:
مبنای این مقاله از جهت ساختاری براساس معرفی و تحلیل انواع تشبیهات و ساختارهای آن از جهت عناصر و مواد بکار رفته ، حسی و عقلی بودن طرفین ، فشردگی و گستردگی ساختار تشبیهات ، مفرد، مقید و مرکب بودن طرفین ، شکل و وجه شبه ، استوارگردیده و روش کار بر پایۀ توصیف و تحلیل داده ها، از دیدگاه اسلوبهای بلاغت است .
با انجام این پژوهش در مییابیم که تشبیه در اسرارنامه از عناصر بیانی مهم برای بیان اندیشه های عطار بوده و در ساختارها و اشکال مختلفی بکار رفته است .
تمایل عطار به مفاهیم عرفانی و فلسفی و نیز سبک تعلیمی ایشان در این اثر، باعث شده است که از بسیاری از مفاهیم انتزاعی در شعرش بهره جوید و برای تفهیم به ذهن مخاطب از عناصر طبیعی و ملموس استفاده میکند.
مشبه عقلی و مشبه به حسی این نوع تشبیه در اسرار نامه عطار، بعد از تشبیهات "حسی به حسی "از بسامد بالایی برخوردار است .
» (معانی و بیان ، همایی، ص : ١٦١) بهرحال تشبیه فشرده به جهت کوتاهی و فشردگی ساختار و حذف وجه شبه و ادات تشبیه در آن از بلاغت و تأثیر بیشتری نسبت به تشبیه گسترده برخوردار است ؛ از اینرو به این ساختار، تشبیه بلیغ گفته میشود.
عطار به این نوع از تشبیه بیشتر توجه داشته و سعی کرده است برای هنری کردن تشبیهات خود از آن بهره گیرد.
عطار از این طریق بسیاری از مفاهیم و معانی عقلی و معنوی را به مشبه به های حسی تشبیه کرده و مطلب را برای مخاطب دریافتنی و ملموس کرده است .