Abstract:
فردوسی در شاهنامه خود، نوآوریها و کاربردهای گوناگونی را در زمینه های مختلف ایجاد کرده است که هر کدام از این موارد میتواند بخشی از سبک شخصی او را در شاهنامه تشکیل دهد؛ تا کنون تلاشهایی در جهت شناختن این عناصر سبکی صورت گرفته که هر یک در جای خود قابل توجّه و تقدیر است. این مقاله تلاش دارد تا اصطلاحات نجومی وارد شده در شاهنامه، میزان و چگونگی استفاده از آنها را مورد بررسی قرار دهد و از طریق مقایسه با میزان بهره مندی فردوسی از این اصطلاحات نسبت به شاعران پیش از خود، به این سوال پاسخ دهد که آیا میتوان استفاده گسترده از اصطلاحات نجومی را جزء سبک شخصی فردوسی دانست یا خیر؟
Machine summary:
کاربرد خاص اصطلاحات نجومی یکی از خصیصه های سبکی فردوسی (ص ١١٩ تا ١٣٩) سید اسماعیل قافله باشی ١ (نویسنده مسئول ) ، سید علی هاشمی عرقطو 2 تاریخ دریافت مقاله :٨٨/٨/١ تاریخ پذیرش قطعی :٨٩/٣/٢٨ چکیده : فردوسی در شاهنامة خود، نوآوریها و کاربردهای گونـاگونی را در زمینـه هـای مختلف ایجاد کرده است که هر کدام از این موارد میتواند بخشی از سبک شخصی او را در شاهنامه تشکیل دهد؛ تا کنون تلاشهایی در جهت شـناختن ایـن عناصـر سبکی صورت گرفته که هر یک در جای خود قابل توجه و تقدیر است .
نمونه های زیر، گوشه ای از این کاربردها را نشان میدهد: آذر: دی و بهمــــن و آذر و فــــرودین همیشه پر از لاله بیــنی زمـین (١٨٦)(٢) آسمان :که من عاشقم همچو بحـر دمـان ازو بـرشـــده مـــوج تــا آسـمـــان (٩٧) آفتاب : همی برشد آتش فـرود آمـد آب همــی گــشـت گـــرد زمــین آفتــاب (٣) ابر بهار:ز کوه انـدر آمـد چـو ابـر بهـار گـــــرفته تـــــن زال را در کنــــار (٩٠) اختر:همی گفـت کـاین جایگـاه منـست بــه نیــک اختــر بومتــان روشنــست (٤٤) بــاختر: ز خــاور بیاراســت تــا بــاختر پدیـــد آمـــد از فـــر او کـــان زر (٨) بــاد: کــی اژدهــافش بیامــد چــو بــاد بـه ایـران زمـین تـاج بـر سـر نهـاد (٢٥) بــره : بـــتابید از آنــسـان ز بـــرج بــره که گیتی جوان گشت از آن یکـسره (١١) ماهی : دهم دختر خـویش و شـاهی ورا بــرآرم ســر از بــرج مــاهی ورا (٢٣٤) پروین : بت آرای چون او نبیند بـه چـین بــرو مــاه و پــروین کننــد آفــرین (١٠١) پگاه : چنـان بـد کـه ابلـیس روزی پگـاه بیامـــد بـــسان یکـــی نیکخـــواه (٢٢) چرخ : بگشت از برش چرخ سالی چهـل پـر از هـوش مغـز و پـر از رای دل (١٥) سفندارمذ:چوبگذشت زوشاه شد یزدگرد بـــه مـــاه ســـفندارمذ روز ارد (١٨٦١) شباهنگ :چویک بهره ازتیره شب درگذشت شباهنگ بر چرخ گـردان گذشـت (٢٤٧) همچنین علاوه بر لغات بالا، اصطلاحات زیر هم در شاهنامه بکار رفته انـد: بـام ، خرچنـگ ، خوشه ، دوپیکر، شیر، کمان ، گاو، بوم ، بهار، بهـرام ، بهـرام روز، بهمـن ، پـاس ، پـائیز، پگـاه ، ترازو، تگرگ ، تندباد، تیر، جنبش ، چارگوهر، خاک ، خاور، خردادروز، زمستان ، زمین ، سپهر، شبانگاه ، شبگیر، شید، کمان ، کیوان ، گردون ، گیتی ، گیهان ، ماهتاب ، مـه ، مهـر، میـغ ، ناهیـد، هرمزد، هفت اختر، هفت گرد، هور ...