Abstract:
فاطمیان (297-567ق) از همان سال ورود به مصر362ق به برگزاری آیینهای مختلف دینی و قومی توجه جدی داشتند. در این میان آیینهای شیعی بهویژه جشنواره غدیر و سوگواره عاشورا به جهت ارتباط وثیق با هویت دولت شیعی فاطمیان و مشروعیت مورد ادعای این دولت در مقابل عباسیان، اهمیت ویژه یافت. مطابق گزارشهای منابع، جشنواره عید غدیر همهساله در مصر فاطمی برگزار میشد. رقابت با تسنن رسمی عباسیان، تقویت هویت شیعی فاطمیان و مشروعیت دولت اسماعیلیان و نیز تلاش در جهت تغییر رفتار مصریان بهعنوان مقدمه تغییر ساختار ارزشی و اعتقادی ایشان، موجب اهمیتدادن به برپاداشت غدیریه و استمرار برپایی جشن غدیر گردید. این جشنواره همواره از جهت عظمت، ابهت وگستردگی در طول دو قرن مذکور یکسان نبود و بارها متناسب با سیاست فرهنگی دولت فاطمیان دچار تغییرات و تحولات قابل توجهی شد. اینکه این جشن چه تحولاتی به خود دید و هر مرحله چه ویژگیهایی داشت، اصلیترین سؤال این تحقیق است که با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تاریخی بررسی خواهد شد. یافتههای این تحقیق نشان میدهد این مراسم در ابتدا ساده وگسترده بود؛ ولی پس از تثبیت دولت فاطمی در مصر تحولات عظیمی را از سرگذراند. چنانکه عمده محققان این جشن مهم و باشکوه را که در طول یک دهه برپا میشد و کارناوالهای شادی همراه با نمادهای شیعی را گزارش کردهاند. راه اندازی موکب عظیم امام - خلیفه فاطمی در این دوره ضمن شادیبخشی به جشن غدیر، در اشاعۀ فرهنگ شیعی بسیار مؤثر بود. به دلیل هزینهبربودن این موکب، در دوره پایانی دولت فاطمیان این جشن محدود به داخل قصر و به صورت ساده و یکروزه برگزار میشد.
People in the Fatimid era (910-1172) paid serious attention to holding different religious and ethnic ceremonies since their arrival in Egypt (973). Among the ceremonies, the Shia rituals especially Ghadir Festival and Ashura Mourning Ceremony had been especially important due to the deep relationship with identity of Shia Fatimid Government and its claimed legitimacy against Abbasid. According to the reports of resources, Ghadir Festival was held annually in Fatimid Egypt. Competition with Abbasid formal Sunnism, strengthening the Fatimid Shia Identity and legitimacy of Islam'illian government as well as the efforts made to change the behavior of Egyptians as an introduction for changing their value and belief structure, were all the reasons to consider holding Ghadir Festival and its continuity to organize as important. This festival has not always been the same in terms of grandeur, magnificence and expansion during the mentioned two centuries, and it has undergone significant changes and developments many times in accordance with the cultural policy of the Fatimid government. What are the developments of this celebration and what are the characteristics of each stage are the main questions of this study that will be examined through an analytical descriptive method and with a historical approach. The findings of this study show that the ceremony was initially simple and extensive; but after the establishment of the Fatimid government in Egypt, it underwent great changes. As most researchers have reported this important and glorious celebration that took place over a decade as well as carnivals of joy with Shiite symbols. Organizing the great Moukeb of Imam-Caliph Fatemi during this period, while giving joy to the celebration of Ghadir, was very effective in spreading Shiite culture. In the last period of the Fatimid government, due to the cost of this Moukeb, the celebration of Ghadir was limited to the inside of the palace and was held in a simple and one-day manner
Machine summary:
تنها سه اثر پژوهشي مستقيما به موضوع مراسم و آيين هاي فاطميان مصـر پرداخته انـد که يکي از آنها در دسترس نيست (استرونزوف روسـي در سـال ١٩٠٥م دربـاره رکـوب 155 خليفه فاطمي تحقيق و در آن به تأثير احتمالي احتفـالات بيـزانس در ايـن مراسـم توجـه کرد)؛ اما دو اثـر ديگـر کـه رسـاله دانشـگاهي اند ، از گزارش هـاي غـدير خـم ، تنهـا بـه گزارش ابن طوير قيسراني (٦١٧ق )، آن هم به صورت ناقص توجه کرده اند (عبدالمنعم ماجد، ١٩٨٥م ؛ politics and city in fatimid Cairo ,sanders, ritual ) در يک نقد کلي از اين آثار پژوهشي مي توان گفـت ايشـان بـا تکيـه بـر عبـاراتي از ابن طوير سعي دارند نشان دهند که جشن غدير خم توسط خليفـه و بخشـي از بزرگـان و امراي دولت در قصر و به صورت محدود برگـزار مي شـد (سـلطان ، ٢٠٠٩م ، ص ١٥٨) و مـردم مصر به علت داشتن مذهب اهل سنت زمينه پذيرش چنين مراسمي را نداشتند.
عبدالمنعم ماجد که مفصل ترين پژوهش درباره رسوم و آيين هاي فاطميـان را انجـام داده ، در بررسي مراسم جشن غدير تنها به نقل گزارش مقريزي از ابن طوير بسنده کـرده است (ماجد، ١٩٨٥م ، ج٢، صص ١٢٥-١٢٨)؛ با اين همه اعتراف کـرده اسـت فاطميـان دائمـا بـر برگزاري اعياد شيعي مراقبت و آن را به عنوان مراسم مذهبي خود حفـظ کرده انـد (ماجـد، ١٩٨٥م ، ج٢، صص ١٢٥-١٢٨).