خلاصة:
پس از شکست ایرانیان در نبرد نهاوند (21 ﻫ. ق)، برای اینکه امکان دفاع منسجم و یکپارچه از ایرانیان گرفته شود، به فرمان عمر ایالتهای ایرانی یکی پس از دیگری، مورد حمله مسلمانان قرار گرفت. در راستای این سیاست، اعراب مسلمان پس از فتح آذربایجان به سمت قفقاز حرکت کردند و آنجا را فتح نمودند. نخستین فتوحات اسلامی در قفقاز از زمان خلافت عمر تا پایان حکومت معاویه در چهار مرحله منقطع صورت گرفته و در عصر هریک از خلفا با روش و رویکردی خاص و مبتنی بر سیاستهای کلی خلیفه وقت پیگیری شده است. مسلمانان در این دوره توانستند بر مناطقی از قفقاز دست یابند که در گذشته زیر نظر حکومت ساسانی بود، ولی فراتر از مرزهای ساسانی، با مقاوت شدید خزرها مواجه شدند و فتوحات متوقف گردید. در این پژوهش، نخستین فتوحات مسلمانان در منطقه قفقاز از زمان خلافت عمر تا پایان خلافت معاویه مورد بررسی قرار گرفته و به مسائلی چون نوع فتوحات، چگونگی فرماندهی و سازماندهی آن، تاثیر جغرافیای منطقه بر روند فتوحات، واکنش حکام و اهالی منطقه در برابر سپاهیان اسلام پرداخته شده است.
Following the defeat of Iranians in the battle of Nahavand (21 A.H)، in order to take the opportunity of a united defense from Iranians، Muslims were ordered by Omar to attack the Iranian states one after the other. In line with this policy، and following the conquest of Azerbaijan، the Arabian Muslims، moved towards Qafqaz and conquered it as well. The first Islamic conquests in Qafqaz has been done in four sporadic phases from the caliphate of Omar until the end of Muawiah's government، and in the era of each caliph، it has been pursued through a particular method and approach based on general policies of the caliph of time. In this period، the Muslims could reach the areas of Qafqaz previously being under the control of Sassanid government، but beyond Sassanid borders، they confronted with the severe resistance of Khazars and consequently the conquests stopped.
In this research، it has been investigated the first conquests of Muslims in Qafqaz from caliphate of Omar until the end of caliphate of Muawiah as well as the issues such as the sort of conquests، the manner of their commandment and organization، the effect of the geography of area on the trend of conquests، the reaction of rulers and citizens of area towards the armies of Islam.
ملخص الجهاز:
294 منطقة قفقاز نیز از این حالت مستثنا نبود و در چنین شرایطی بود که سپاهیان اسلام برای فتح این منطقه اقدام کردند.
ق بعد از فتح آذربایجان و صلح با مردم این سرزمین، با اجازه خلیفة دوم عازم قفقاز شد و تا نزدیکی های باب پیش روی کرد.
دیگر مسئلة مورد تأمل، اهتمام مسلمانان برای تسلط بر باب، در ابتدای این مرحله از فتوحات در قفقاز است.
مسلمانان میخواستند قبل از هر کاری در قفقاز، خود را در برابر خطر تهاجم اقوام شمال این منطقه ایمن سازند، بنابراین به سوی باب تاختند تا با استیلا بر آن، تسلط خود را بر استحکامات دفاعی آنجا مسجل سازند و بدین ترتیب، ضمن تضمین امنیت قفقاز جنوبی با خیال راحتتری به فتوحات خود در این ناحیه ادامه دهند.
331 جز سپاه بکیر که عازم موقان شده بود، بقیه فرماندهان اعزامی به سه ناحیه قفقاز با عدم موفقیت باز میگردند و اینبار تنها موقان فتح شد و برای مردم آن سامان امان نامهای تنظیم گردید و آنان به پرداخت جزیه ملزم شدند.
ابن جمانه باهلی درباره سلمان و قتیبة بن مسلم میگوید: ما را دو گور است، گوری در بلنجر و قبر دیگر در چینستان، که آه از این دو قبر آنکه در چین خفته است فتحهایش به همه سوی کشید و این دگر همان است که رحمت باران از آن جویند 355 حبیب بن مسلمه در این مرحله از فتوحات قفقاز نیز به یاری سپاه اسلام شتافت.