خلاصة:
در قرون میانه اسلامی، محاصره یکی از معمولترین صورتهای جنگ به شمار میآمد. قوای مهاجم برای درهمشکستن مقاومت قلعهها و ورود به شهرهایی که حصارهای مستحکم داشتند، از ترفندها، شیوهها، ابزارها و ادوات گوناگونی بهره میگرفتند؛ در این میان، استفاده از ادوات پرتابی، بهویژه منجنیقها، بسیار کارآمد و تعینکننده بود. در این مقاله، ضمن بهدستدادن وصفی مستند از کارکردهای مختلف هجومی- دفاعی جنگافزارهای پرتابی سنگین در جنگهای قلعهای دوره اسلامی، میزان تعیینکنندگی بهکارگیری این دسته از سلاحها، بهعنوان شیوه معمول در نبردهای قلعهای، در رقمزدن نتیجه عملیات نظامی این دوره تاریخی، بررسی و نشان داده شده که در بهکارگیری این دسته از ادوات جنگی، صرفا بر توان فیزیکی و قدرت ویرانگری آنها تکیه نمیشد؛ بلکه کاربرد این ادوات در جنگهای محاصرهای گاه ناشی از امکانی بوده که سلاحهای سنگینی برای ایجاد ترس و وحشت و در نتیجه، اعمال گونهای جنگ روانی علیه دشمن فراهم میساختهاند.
ملخص الجهاز:
ساباط عبارت بود از پناهگاه بزرگ تونل مانند که توسط آهنگران و نجاران ساخته می شد و قوای مهاجم در پناه آن به حصار شهر نزدیک می شدند و از خطر شیلک ادوات پرتابی دفاعی قوای مدافع در امان بودند (برای اطلاع بیشتر از این سازه نک : همانجا؛ بداونی ، ٢٥٦/١- ٧٢/٢، ١١١).
با توجه به آن چه گذشت ، پژوهش حاضر این مسأله را بررسی می کنـد کـه ادوات پرتـابی (به ویژه منجنیق ) چه تأثیری در تغییر تـوازن قـوا میـان نیـروی مهـاجم و مـدافع در نبردهـای قلعه ای داشته است ؟ آیا از ادوات پرتابی فقط برای تخریب و گشودن شهرها استفاده می شـد یـا در کنار قدرت تخریب بالا، به کارگیری این ادوات می توانست در دیپلماسی و استراتژی سیاسـی برای اعمال فشار بر دشمن به قصد پذیرش خواسته ها و اهداف موردنظر در جریـان مـذاکرات و راه حل های سیاسی نیز مؤثر باشد؟ هم چنین به کارگیری این ادوات چگونه می توانست از میـزان چوبی و آهنی ، متحرک و...
بر این اساس ، محور نخست در دو بخش قابل بررسی است : نخست ، استفاده از این ادوات بـرای تخریب سازه های دفاعی شهر برای تسریع عملیات فتح ؛ دوم ، استفاده از ادوات پرتابی بـه هـدف هموارکردن مسیر استفاده از دیگر ادوات به کار گرفته شده در محاصره .