خلاصة:
این مقاله درصدد تبیین دیدگاه اشتراک معنوی صدرالمتالهین درباره نحوه معناداری گزارههای ناظر به اوصاف الهی (مشترک با مخلوقات) میباشد. بر این اساس، ابتدا از اصل معناداری این گزارهها دفاع کرده، نشان دادهایم که دیدگاه پوزیتویستی که معنای معرفتی این گونه گزارهها ناتمام و خودشکن است. در گام دوم، واقعنمایی این گزارهها و حکایتگری آنها از امری ورای اذهان بشری تبیین شده است. سپس بهکوتاهی به مهمترین دیدگاههای موجود در نحوه معناداری این گزارهها اشاره شده است. و در نهایت جهات مختلف دیدگاه ملاصدرا به تصویر کشیده شده است. و با تفکیک میان حمل تواطی و تشکیکی و نیز توجه به عدم دخالت ویژگیهای مصادیق در معنای واژگان از نظریه اشتراک معنوی دفاع شده، اشکال لزوم تشبیه/انسانوارانگاری» نیز دفع شده است.
ملخص الجهاز:
"اما نکته مهم این است که صرف اشتراک چند مصداق در صدق مفهوم واحد بر آنها مستلزم یکسانی آن مصادیق نیست؛ چراکه صدق مشترک معنوی مشکک بر مصادیقش به نحو اختلاف است، یعنی مصادیق چنین مفهومی در خود محکی مفهوم با یک دیگر اختلاف دارند.
به بیان دیگر، هرچند هر مفهومی محکی بالذاتی ویژه خود دارد، اما محکی بالذات مفاهیم فراوان در یک مصداق با هم جمع میشوند و به یک وجود موجود میشوند، چنانکه ذاتیات هر شیء مثل حیوان و ناطق برای انسان به یک وجود موجودند، و بنابر نظریه حق توحید صفاتی، صفات ذاتی حق تعالی عین ذات الهی و عین یک دیگرند؛ یعنی با اینکه مفاهیمی که صفات الهی بر آنها دلالت دارند، با یک دیگر اختلاف دارند و دیدگاه ترادف نادرست میباشد، اما واقعیت عینی همه این صفات در خارج همان حقیقت بسیط ذات الهی است و در متن واقعیت هیچ تغایری میان ذات و صفات الهی و صفات با یک دیگر تحقق ندارد: لجواز أن یکون مفهومات متعددة بحسب المعنی موجودة بوجود واحد فإن الحیوان و الناطق معنیان متغایران یمکن انفکاک أحدهما عن الآخر، و هما مع ذلک موجودان بوجود واحد فی الإنسان ...
1 با روشن شدن نحوه ارتباط مفهوم با مصداق خارجی این نکته آشکار میشود که در دیدگاه فیلسوفان اسلامی مبنی بر اشتراک معنوی صفات مشترک خالق و مخلوق، آنچه میان خالق و مخلوق مشترک است، اولا مفهومی است که واژگان مشترک برای آن وضع شده، بر آن دلالت میکنند، ثانیا محکی آن مفهوم است که در آن مصادیق تحقق دارد."