خلاصة:
مفهوم «کریم» یکی از مهمترین مفاهیم مورد توجه در فرهنگ عربی، بهویژه در دو دورة پیش و پس از ظهور اسلام بودهاست. تکرار این واژه در قرآن نیز نشاندهندة اهمیت آن است. مفهوم واژة «کریم» در عصر جاهلی و پس از نزول قرآن مجید دچار تحول عظیمی شدهاست. در نوشتار حاضر، تحول معنای «کریم» در قرآن، نسبت به دورة پیش از نزول بررسی گردیدهاست. با تحلیل فرهنگ جاهلیت و کاربردهای واژة «کریم» در دورة جاهلی، مشخص شد که این واژه در دورة پیش از نزول، به معنای شرافت خانوادگی، بزرگی حسب و نسب، بخشندگی و گشادهدستی مفرط و... بوده است. تبیین این مفهوم اخلاقی در آیات نیز نشان میدهد که خداوند با همسو کردن کرامت انسانی با تقوا در قرآن، معنای این واژه را والایش کرده، از سطحی به سطح بالاتر ارتقا دادهاست.
ملخص الجهاز:
نتیجه اینکه هرچند قرآن در بیان اهداف خود از واژگان وضعشده و رایج در میان عرف استفاده کرده، لیکن این حقیقت بر کسی پوشیده نیست که هویت فرهنگی قرآن، غیر از هویت فرهنگ عرب دورة نزول است و بخشی از این هویت، مرهون ایجاد تحول معنایی واژگان در قرآن میباشد (ر.
)، زبانشناس، فیلسوف و مستشرق بلندآوازة ژاپنی در کتاب خود با نام ساختمان مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن، ضمن بیان چگونگی تحول معنایی واژگان در دورة نزول، بهاجمال به چگونگی تحول معنای این واژه در فرهنگ عرب اشاره نمودهاست.
2ـ3) جاهلیت از دیدگاه قرآن و روایات هرچند با توجه به تعریفی که از معنای لغوی «جاهلیت» ارائه شد، جاهلیت حالتی است که در هر قوم و ملت و در هر زمان ممکن است حکمفرما باشد، اما مراد از موارد کاربرد آن در قرآن، فقط بیان عناصر فرهنگی و اخلاقی دورة پیش از اسلام است، برای اینکه به اصلاح یا حذف آن بپردازد.
برای روشنتر شدن مطلب، ضروری است ابتدا با مفهوم «کریم» در دورة جاهلی آشنا شویم، سپس به بیان دیدگاه قرآن مجید در این زمینه بپردازیم.
4ـ3) همسویی کرامت انسانی با تقوا، از تحولات بنیادین قرآن همان گونه که پیش از این گفته شد، اسلام پس از اینکه در عربستان ظهور کرد، همة آداب، سنن و مفاهیم اخلاقی حاکم بر جامعة جاهلی را رد نکرد، بلکه برخی از آنها را پذیرفت که موافق ارزشهای واقعی بود و برخی را نیز اصلاح نمود.