خلاصة:
از آنجایی که معنای دقیقی برای ممسک و ناظر در بحث قتل مطرح نشده نیاز است تا نخست معنا و مقصود دقیق این دو و سپس حکم آنها مشخص شود. طبق روایتی که در کافی، من لایحضره الفقیه و تهذیب است حکم به حبس ابد در مورد ممسک و کور شدن ناظر شده است. نظر فقها در این مسئله اختلاف زیادی دارد؛ ولی در نهایت پس از بررسی سند روایت مذکور و اختلاف نسخ زیادی که در مورد روایت وجود داشت، درباره «ممسک» به این نتیجه رسیدیم که مقصود از او کسی است که در کشته شدن مقتول موثر باشد آن هم به گونهای که اگر این شخص نبود قاتل نمیتوانست مقتول را به قتل برساند. ولی درباره «ناظر» با توجه به اختلاف نسخهای که وجود دارد مقتضای صناعت این است که به اجمال روایت حکم کنیم. زیرا امر دائر بین متباینین (بین «رویت» به معنای نگاه کردن و بین «ربیئه» به معنای کسی که دیدهبانی میکند) است. از این رو نمیتوانیم به کور شدن ناظر حکم کنیم. به نظر میرسد اگر از عنوان «رویت»، «ربیئه» را استفاده کنیم و مقصود از «الرویه» دیدهبانی باشد، تعارض بین نسخ حل میشود. ولی اگر فهم ما این نباشد که ظاهر هم همین است روایت مجمل خواهد بود.
ملخص الجهاز:
نظر فقها در این مسئله اختلاف زیادی دارد؛ ولی در نهایت پس از بررسی سند روایت مذکور و اختلاف نسخ زیادی که در مورد روایت وجود داشت، درباره «ممسک» به این نتیجه رسیدیم که مقصود از او کسی است که در کشته شدن مقتول مؤثر باشد آن هم به گونهای که اگر این شخص نبود قاتل نمیتوانست مقتول را به قتل برساند.
درباره ممسک بحثهای مختلفی مطرح است ولی تنها در صورتی ما حکم به حبس میکنیم که در کشته شدن مقتول مورد نظر مؤثر باشد آن هم به گونهای که اگر شخص ممسک نبود قاتل نمیتوانست مقتول را به قتل برساند.
چند احتمال در اینجا وجود دارد و شاید در بدو نظر این احتمالات به ذهن برسد اما ظاهرا منظور از امساک هم کسی که در کشته شدن این مقتول مؤثر باشد به گونهای که اگر این فراهيدى، خليل بن احمد، كتاب العين، ج5، ص 318.
نتیجه اما در مورد ممسک منظور کسی است که در کشته شدن این مقتول مؤثر باشد به گونهای که اگر این شخص نبود قاتل نمیتوانست مقتول را به قتل برساند.
4. اردبيلى، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان في شرح إرشاد الأذهان، 14 جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1403ق.
5. اصفهانى، فاضل هندى، محمدبن حسن، كشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحكام، 11جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1416ق.
حلّى، جمال الدين، احمدبن محمد اسدى، المهذب البارع في شرح المختصر النافع، 5 جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1407ق.