خلاصة:
مراودات تجاری مشهد با شهرهایی چون هرات، کابل و قندهار در دهههای پایانی حکومت قاجار از اهمیت بهسزایی برخوردار بود. پس از معاهده صلح پاریس (1273ق./1857م.) میان ایران و انگلیس که به جدایی هرات و به رسمیت شناختن استقلال افغانستان از طرف ایران انجامید، سرانجام پس از چند دهه کشمکش، روابط اقتصادی ایران و افغانستان در زمینه تجاری وارد مرحله جدیدی شد. هدف از پژوهش حاضر با تکیه بر روش تحلیلی- توصیفی، پاسخ به این پرسشها است که پس از جدایی هرات و فروکش کردن تبعات این جدایی، در بازه زمانی 1344-1313ق. چه کالاهای در مسیر هرات و مشهد مبادله میشد؟ چه عواملی بر تجارت این دو شهر مؤثر بود؟ و موانع عمده این تجارت چه بود؟ با وجود کمبود منابع در این زمینه و ضرورت مطالعه جزئینگر، یافتهها حاکی از آن است که ناامنی مسیرهای تجاری و دریافت عوارض گمرکی از کالاها، مشکل اساسی تجارت مشهد و افغانستان بهویژه ایالت هرات در سه دهه پایانی حکومت قاجار بوده است.
ملخص الجهاز:
اختصاص دارد و به مکاتبات سـفارت افغانسـتان در تهـران بـا وزارت امـور خارجـه ايران ، کارگزاري خراسان و برخي از تجار افغاني مقيم مشهد مربوط ميشود و شامل نامه هاي شخصي، رسمي و گاه مهردار است .
تجارت مشهد و افغانستان مهم ترين گروه هاي قومي که در دوره قاجـار از شـهرهاي افغانسـتان امـروزي بـه ايـران مهاجرت کردند و در مشهد اقامت گزيدند، از شهرهاي هرات ، کابل و قندهار بودند که برخـي از آن ها در تجارت خراسان نقش آفرين شدند.
با توجه به اينکه مسير بازرگاني هرات - مشهد، پـيش از جـدايي هـرات از ايـران يکـي از شاهراه هاي تجاري شرق ايران شمرده ميشد، اين جدايي تأثير زيادي بـر بازارهـاي مشـهد و رونق اقتصادي ساير شهرهاي خراسان داشت (لمبتـون ، ١٣٧٥: ١٥٥).
). افزون بـر ايـن ، تجـار افغـاني انجمنـي موسـوم بـه هيئـت تجـار افغانستان براي توسعه تجارت با ايران در مشهد تشکيل دادند و حـاجي ميـرزا محمودخـان تـاجر هراتي را با اکثريت آرا به رياست اين هيئت انتخاب کردند (همان : ٢/ ٢٦-١١-١٣٠٥ش .
بـا توجـه بـه اينکـه در ايـن اوقات بين ايران و افغانستان معاهده گمرکي وجود نداشت ، اداره خزانه داري کل بـه تقاضـاي کنسول روسيه مبني بر عبور سيزده هزار رشته روده بدون پرداخت گمرک از مسير مشهد بـه عشق آباد پاسخ مثبت نداد (آرشيو اسناد وزارت خارجـه : ٢٧، ٤٣، ٤٢/ ٢-٤٦-١٣٢٩ق .