خلاصة:
زبان قرآن، ب هعنوان نوع خاصی از گفتار، با نظام تربیتی اسلام مطابقت کامل دارد. تحلیل متن شناسانهی قرآن، یکی از رو شهای شناخت لایههای نهفت هی تربیتی آن به شمار میآید و میتواند راهبردهایی برای تربیت اجتماعی در یک جامعهی دینی ارائه دهد. در این جستار، با استفاده از دانش زبانشناسی و متمرکز بر نظریهی کارگفتهای جان سرل( 1969 م )، کنشگفتارهای ملک هی سبا با توجه به بافت موقعیتی، بازخوانی شده است تا به روابط اجتماعی، بهعنوان یکی از ابعاد تربیت اجتماعی پرداخته شود. پژوهش حاضر درصدد است با روش توصیفی- تحلیلی، سازوکارهای تولید معنا در کن شگفتارهای ملک هی سبا را، بهعنوان یکی از بانوان برگزیده قرآنی بررسی کند. یافتهها بیانگر سبک ارتباطی شایستهی زنان در برقراری تعامات اجتماعی است و به شاخ صسازی تربیت اجتماعی زنان، بر اساس قصص قرآنی میانجامد. در کنشگفتارهای ملکهی سبا، بیشتر کنشگفتارها از نوع اظهاری است و این به سبب قرار گرفتن ملکه، در صحنهی زندگی اجتماعی و ضرورت تجلی حضور عفیفانهی زن و خردمندی وی در جامعه است. از کنشگفتار ترغیبی نیز، با هدف بهرهگیری از عقل جمعی استفاده شده است. کنشگفتار عاطفی و اعلامی، بهصورت محدود و تنها در تعامل ملکهی سبا با خداوند متعال و همچنین حضرت سلیمان( ع )در مقام پیام آور الهی مشاهده میشود.
ملخص الجهاز:
در این جستار، با استفاده از دانش زبانشناسی و متمرکز بر نظریهی کارگفتهای جان سرل (1969 م)، کنشگفتارهای ملکهی سبأ با توجه به بافت موقعیتی، بازخوانی شده است تا به روابط اجتماعی، بهعنوان یکی از ابعاد تربیت اجتماعی پرداخته شود.
نقش داستان در قرآن، دعوت به آموزههای دینی است (سید قطب، 1359، ص 133) و استفاده از اسلوب گفتگو در قصههای قرآن سبب میشود خواننده حرکت از نقطهای به نقطهی دیگر و فضای حاکم بر موقعیت را با تمام وجود احساس کند (فضلالله، 1380: 232) و از زوایای گوناگون شخصیتها پرده بردارد (حفنی، 1995، ص 132) در این میان، بهرهگيري از ابزارها و دانشهاي جديد، نوعي تدبر روشمند در آيات و مصاديق آن شمرده میشود، بهویژه آنکه «پيشرفت سريع این دانشها - بهویژه در قرن بيستم- امكاناتي را پديد آورده كه مطالعهی زبان دين و متون ديني را وارد مرحله جديدي ساخته است» (صفوی، 1383، ص 37).
پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به پرسشهای زیر است: 1- کنشگفتارها در گفتمان ملکهی سبأ چگونه مطرحشده است؟ 2- بهکارگیری کنشگفتارها در گفتمان ملکهی سبأ، چه دلالتهایی را در حوزهی تربیت اجتماعی زنان نشان میدهد؟ 3- انواع بهکارگیری کنشگفتارها در قصهی ملکهی سبأ، چه میزان با بافت موقعیت متناسب بوده است؟ تاکنون پژوهشهایی دربارهی کاربست نظریهی کنشگفتار در قرآن کریم انجامشده است؛ از آن جمله میتوان به موارد ذیل اشاره کرد: مقالهی «تحلیل متنشناسانه سورهی بقره بر اساس نظریه کنشگفتار» از زارع و برزگر (1392)، با روش توصیفی –تحلیلی دریافته است که غالباً در ارتباط خالق و مخلوق، برای مفهوم بشارت و انذار، از کنشهای منظوری استفاده میشود.