خلاصة:
چگونگی تعیین حسن و قبح افعال در علم اصول، مساله ای مبنایی است که تاثیر مستقیم در درک ماهیت «حجیت» دارد. برخی از اصولیین که طرفداران حسن و قبح عقلایی هستند، با استفاده از آرای فیلسوفان مسلمان در باب قضایای مشهورات، سعی کرده اند میان حسن و قبح با مصالح و مفاسد افعال رابطه برقرار کرده و با معرفی مصلحت و مفسده خاصی، خوبی ها و بدی ها را بر اساس آن تعیین و تبیین کنند. شهید صدر به عنوان یکی از طرفداران سرسخت حسن و قبح ذاتی و عقلی، با وجود چنین رابطه ای به شدت مخالف است و از این رو ضمن نقد دلایل مربوطه، بحثی را مبتنی بر تمام احتمالات ممکن درباره مصلحت و مفسده معیار شکل داده و بعد از تبیین آنها، هرگونه رابطه ای میان خوبی و بدی و این مصلحت و مفسده را مورد مناقشه قرار می دهد. نوشتار پیش رو بعد از بیان نقدهای خرد و کلان شهید صدر، به ارزیابی آنها پرداخته و نشان می دهد به جز مبانی فرااخلاقی، دیدگاه اندیشمند در خصوص ماهیت «مصلحت و مفسده معیار» و همچنین درک وجدانی از «قبح یا عدم قبح تجری» و «تفاوت فعل مضر با قبیح»، در میزان همراهی با اشکالات شهید صدر تاثیر دارد.
ملخص الجهاز:
شهيد صدر به عنوان يکي از طرفداران سـرسخت حسن و قبح ذاتي و عقلي ، با وجود چنين رابطه اي به شدت مخالف است و از اين رو ضــمن نقد دلايل مربوطه ، بحثي را مبتني بر تمام احتمالات ممکن دربارٔە مصــلحت و مفســدٔە معيار شـکل داده و بعد از تبيين آنها، هرگونه رابطه اي ميان خوبي و بدي و اين مصـلحت و مفسـده را مورد مناقشه قرار مي دهد.
اما پيگيري بحث حسن و قبح در انديشۀ اسلامي معاصر، بدون ملاحظۀ ديدگاه هاي شهيد آيت الله سيدمحمدباقر صدر ناقص و ناتمام به نظر مي رسد چرا که او تأثير اين مبنا در درک ماهيت «حجيت » و جايگاه آن را در مباحث کليدي چون حق الطاعه ، منجزيت احتمال ، برائه عقلي ، تجري و انقياد مورد نظر داشته و بحث مبسوط و مفصلي را به آن اختصاص داده است .
بر فرض آن که قضاياي اخلاقي مطابقي در خارج داشته باشند، باز هم نمي توان معياري غير از مصلحت و مفسده را براي تعيين حسن و قبح معرفي کرد زيرا در مقام اثبات و سنجش خوبي و بدي ، امر ديگري غير از مصلحت و مفسدة فعل ، مورد ادراک قرار نمي گيرد؛ به عبارت ديگر، اگر امکان ثبوتي وجود معياري غير از مصلحت و مفسده هم پذيرفته شود، اثباتا چنين معياري دچار اشکال است زيرا مورد ادراک واقع نشده است .