خلاصة:
کشور ایران با استقرار در منطقه خشک و نیمه خشک همواره از نظر کمی و کیفی با مشکل کمبود منابع آب رو به رو است. بر همین اساس نیاز به تدابیر مدیریتی برای این منابع محدود احساس میشود. از جمله روشهای مدیریتی مدیریت منابع آب و انتقال این دانش جهت استفاده کاربران طبقهبندی رودخانهها است. رودخانه خرمآباد یکی از مهترین رودخانهها و منابع آبی در غرب کشور ایران در یک حوضه کوهستانی قرار گرفته است. این رودخانه به عنوان یکی از شریانهای حیاتی شهرستان خرمآباد به شمار میرود. لذا در مباحث مدیریت منابع آب به این رودخانه توجه ویژهای شده است و پژوهشهایی صورت گرفته است اما با دیدگاه مدیریت محیطی و با بهرهگیری از دانش ژئومورفولوژی نبودهاند. یکی از ابزارهای مهم مدیریت منابع آب این منطقه طبقهبندی ژئومورفولوژیک رودخانهها است. به همین جهت در این پژوهش بر اساس سه فاکتور چشمانداز، الگوی رودخانه و محدودیت بستر رودخانه خرمآباد و با بهرهگیری از مشاهدات میدانی، تصحیح هندسی و موزاییک نمودن تصاویر ماهوارهای P5 مربوط به حوضه رودخانه خرمآباد، تهیه مدل ارتفاع رقومی و روش خوشهبندی در نرم افزار SPSSالگویی برای طبقهبندی این رود و رودهای مشابه در سایر مناطق جغرافیایی کوهستانی تهیه و ارائه شد. بر اساس این الگو رودخانه خرمآباد به چهار طبقه تقسیم شد. در این طبقهبندی از بخشهای نه گانه رودخانه، بخشهای 2، 4، 5و6 در طبقه اول، بخشهای 7، 8 و9 در طبقهدوم، بخش 3 در طبقه سوم و بخش 1 در طبقه چهارم قرار گرفتند. فاکتور اصلی تفکیک این بخشها در طبقهبندیها، فاکتور چشمانداز بود. هر چند که در بخش سوم (طبقه سوم) فاکتور شریانی بودن رودخانه، عامل تفکیک بوده است. این طبقهبندی از رودخانه مورد مطالعه میتواند به کاربران و برنامهریزان منابع آب کمک کند تا با صرف هزینه و زمان کمتر و دقت بیشتر، رودخانهها را دستهبندی و برای امور مدیریتی از آن بهره گیرند.
Introduction: Iran Country located in arid and semiarid region in terms of quality and quantity Of water and always faced to the problem of shortage of water resources. Khorramabad river is one of the most important rivers and water resources in the Western part of Iran is located in a mountainous region.The River as one of the vital arteries of the city of Khorramabad for managers and planners is very important. Classification is one of simple and applied methods in transfer of knowledge and management tasks. River management plans and engages to natural processes have the most effects on environmental, social and economic conditions. By considering recent year’s flash floods in Khorramabad city which have damages on human beings and properties, and this fact that the river has an important role in supply of water in the region and west part of the country, it is necessary toMethodology :In this study, based on three factors, landscape, pattern river and limitations of river bed of Khorramabad river , we using field observations of the study area, the correction of geometric and mosaic of four sin of satellite images data of Kartosat P5, IRS satellite data by 2.5 resolution of the river basin, we present a classification scheme by a tree stage classification and by using Spss software we have clustering finding and compare it to real states of river by field observations. Classification factors for geomorphic pattern were: landscapes, plan, of river bed and finally limitation of river bed. So landscapes categorized to high mountains, low elevation and plains. In second categorizing we used river pattern as main factor and find tree reaches. Generally, Khorramabad River has 12 segments, include 3 meandering sections, one anastomosing section and 8 straight parts.Results and discussion: according to our classification method the case study river, Khorramabad by a 64 km length, have 32.72 km of straight section, 25.2 km of meandering pattern, and 1.08 km of anastomosing plan. There was not braided river pattern in the study area. By considering bed confinement ( limitation) , we find 9 segments which segments 2,4,5 and 6 were inside the first class, segments 7,8 and 9 in second class, segment 3 and segment 1 in third and fourth class respectively. The main factor of separation of these segments and making classification was the landscape factor. River pattern was the main factor in the 3rd segment of the river.Conclusion: This classification for rivers can help users and water resources planners and mangers to spend less time and cost for categorizing and managing water resources, but field geomorphic observations and modifying systems results and statistical findings is a main toll that should be used to make a reasonable and reliable classification.
ملخص الجهاز:
به همين جهت در اين پژوهش بر اساس سه فاکتور چشم انداز، الگوي رودخانه و محدوديت بستر رودخانه خرم آباد و با بهره گيري از مشاهدات ميداني، تصحيح هندسي و موزاييک نمودن تصاوير ماهواره اي P٥ مربوط به حوضه رودخانه خرم آباد، تهيه مدل ارتفاع رقومي و روش خوشه بندي در نرم افزارSPSS الگويي براي طبقه بندي اين رود و رودهاي مشابه در ساير مناطق جغرافيايي کوهستاني تهيه و ارائه شد.
با توجه به اينکه خرم رود با موقعيت خاص خود مديريتي صحيح را ميطلبد ميتوان چنين بيان نمود که پژوهش هاي انجام شده ، راهکارهاي مديريتي براي رودخانه مورد مطالعه ارائه نکرده اند در صورتي که اين رودخانه به علت اهميت خاص خود ميبايست داراي يک برنامه مديريتي مناسب باشد، همچنين تاکنون اين رودخانه بر پايه مشخصه هاي ژئومورفيک با هدف مديريتي طبقه بندي نشده است .
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ١:بازه مورد مطالعه در رودخانه خرم رود خرم آباد مواد و روش اين پژوهش به طور کلي بر مبناي روش تجربي–تحليلي و استدلال استقرايي انجام شده است .
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٢: الگوي طبقه بندي ژئومورفولوژيک رودخانه خرم آباد طبقه اول : طبقه بندي بر مبناي چشم انداز از آنجايي که لازم است که مدل جغرافيايي با شرايط منطقه مورد مطالعه مطابقت داشته باشد.
در اين طبقه بندي تنها بازه دوم به علت اينکه که بخشي از آن قبل از تنگه (تنگه شبيخون ) قرار گرفته و سپس وارد دشت ميشود، به علت تغيير شيب و همچنين وجود موانع طبيعي (توپوگرافي منطقه ) پيچانرودي است (جدول ٢).