خلاصة:
قضاوت در مکتب قضایی اسلام دارای جایگاهی رفیع بوده و قاضی، به عنوان رکن مهم این مکتب، علاوه بر اين كه دارای شأن و منزلتی قابل توجه است، در معرض خطرات درونی و بیرونی نيز هست. گسترش عدالت، به عنوان غایت نهایی سیستم قضایی، میطلبد که افرادی شایسته و متقن از باب اراده و ایمان در مسند این جایگاه، به صدور حکم و استیفای حق مبادرت نمایند، لکن با توجه به وجود نفس اماره در وجود بشری، که در گمراهی انسان قسم یاد کرده و در آیه 82 سوره مبارکه ̏ص̋ میفرماید: 'قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ'، مبرهن است که نظارت بر رفتار و عملکرد قاضی، از ضروریات یک نظام قضایی سالم و کارآمد میباشد. در این پژوهش اثبات شده است که هر چند بتوان از سلامت دستگاه قضاوت و قاضی مطمئن بود، لکن نافی نقش نظارت نخواهد شد و نهاد ناظر با تبیین شاخصهایی متفاوت در این نظارت، نقشآفرینی خواهد کرد.
ملخص الجهاز:
گسترش عدالت، به عنوان غایت نهایی سیستم قضایی، میطلبد که افرادی شایسته و متقن از باب اراده و ایمان در مسند این جایگاه، به صدور حکم و استیفای حق مبادرت نمایند، لکن با توجه به وجود نفس اماره در وجود بشری، که در گمراهی انسان قسم یاد کرده و در آیه 82 سوره مبارکه ̏ص̋ میفرماید: «قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ»، مبرهن است که نظارت بر رفتار و عملکرد قاضی، از ضروریات یک نظام قضایی سالم و کارآمد میباشد.
بررسی متون اسلامی نشان میدهد که مراقبت و بررسی اعمال و رفتار قضات از اهمیتی ویژه برخوردار بوده، لیکن همانند ایران باستان، سازمانی خاص برای این امر وجود نداشته است، بلکه شخص خلیفه و امام مسلمین، شخصاً به موضوع رسیدگی و حکم لازم بر تنبیه قاضی متخلف صادر میکرده است.
لذا میتوان اینگونه بیان نمود: انسانی که مدام در تیررس مکر شیطان است؛ هر چند که مفتخر به تقوای الهی باشد، لکن از خطا و لغزش در امان نخواهد بود و ضرورت دارد با احتجاج به مبانی دینی، و تبیین شاخصهای مختلف بر کار او نظارت شود و این نظارت میتواند تأمین سلامتِ ارکان قوه و اعمال نظارت مناسب، مبارزه اساسی با فساد و از همه مهمتر، ایجاد امنیت و عدالت اجتماعی را در بهدنبال داشته باشد.
لذا مواردی از قبیل رعایت نزاکت و اخلاق و آداب اسلامی؛ حسن خلق با همکاران و ارباب رجوع؛ رعایت شأن قضاء و رعایت عرف قضاوت و قاضی، که قانون حاکم بر رفتار قضات و آییننامههای اجرایی آن برای هر یک مصادیقی را بیان نمودهاند و با تشبّث به منابع دینی سعی در اخلاقی کردن آن داشتهاند.