خلاصة:
علوم غریبه بخشی مهم اما مغفول مانده از میراث ایرانی است که علیرغم
اهمیت، عوام زده شده و در دوره جدید به فراموشی سپرده شده است. دوره
قاجاریه به علت رویارویی سنت و مدرنیته زمانی مناسب برای بررسی این دسته از
علوم است. دورهای که در آن علیرغم گرایش و باور همه طبقات مردم، اندک
اندک این دسته از باورها به عنوان خرافه طرد و انکار شده و به فرودستان نسبت
داده شد. زمینه های باورمندی از جمله نبود بهداشت عمومی، عدم تامین
اجتماعی برای برخی گروههای مردم از جمله زنان و... سبب گرایش به
دستاوردهای این علوم میگردید. این جستار کوتاه به دنبال ردیابی مهمترین
کنشگران این عرصه در دوره قاجاریه است که به صورت سنتی مورد رجوع مردم
بودند.
ملخص الجهاز:
. حال پرسش اين است که در دوره قاجاريه چه گروه يا گروه هايي از اين علوم آگاهي داشتند و يا از آن استفاده ميکردند؟ آنان چگونه با مردم ارتباط برقرار ميکردند و گره گشاي چه مشکلاتي در زندگي روزمره آنها بودند؟ از خلال داده هاي منابع اين دوره ميتوان به چند گروه عمده اشاره کرد که مدعي آشنايي با علوم غريبه و دستاوردهاي آن بودند و به شيوه هاي گوناگوني با مردم دردمند ارتباط مييافتند.
ir يهوديان برخلاف سادات که به شرافت نسبيشان بزرگ و پرقدر دانسته ميشدند، گروهي ديگر نيز در اين دوره دست اندر کار علوم غريبه بودند که در لايه هايي از جامعه نگاه مثبتي به آنان وجود نداشت .
مي کردند(نسخه خطي، شماره ٢٣٠١/ف : ٤٥-٣٣، سپهر،١٣٦٨: ٢٨٨-٢٨٧)، در ارتباط با طبقات بالا اما اين امکان وجود داشت که يا يهوديان طالع بين و فالگير به در حرمسراي شاه و خانه صدراعظم و بزرگان ديگر بروند(اعتمادالسلطنه ،١٣٨٥: ٤٣٣؛ شاه رضايي و آذري، ١٣٧٧: ٨٨) و يا در لباس تاجر به خانه هاي ثروتمندان وارد شوند که زنانشان عمدتا براي خريد از خانه خارج نمي شدند و هرآنچه مي خواستند را برايشان به خانه ميآوردند.
آگاهي آنها بر علم احکام نجوم آنها را در ارتباط با اين بخش فرعي علوم غريبه قرار مي داد که از اقبال فوق العاده اي در ميان مردم عالي و داني در روزگار قاجاريه برخوردار بود.
ir نتيجه دراويش ، سادات و اعضاي نهاد مذهبي، کوليان و منجمان از مهم ترين کنشگران عرصه علوم غريبه در ايران دوره قاجاريه هستند.