خلاصة:
کاث، شهری واقع در شرق رود جیحون، قصبه خوارزم و پایتخت باستانی و نخستین مرکز سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منطقه خوارزم محسوب میشد. این شهر به همراه جُرجانیه (گُرگانج، اورگنج)، ایالت خوارزم را به یکی از کانونهای درخشان تمدن اسلامی در شرق جهان اسلام بدل کردند. کاث در قرون اولیه اسلامی شهری مهم محسوب میشد، ولی به تدریج از اهمیت و جایگاه آن کاسته شد و جرجانیه جای کاث را به عنوان کرسی خوارزم گرفت. اینکه عوامل رونق و اهمیت کاث چه بود و چرا اعتبار و نقش را از دست داد مسئلهای است که این مقاله در پی بررسی آن است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی، و با تکیه بر منابع کتابخانهای است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که از دیرباز کاث، به دلیل مرکزیت ولایت خوارزم، شهری معتبر و پر رونق بود. بازارهای آباد و دادوستد وسیع با ترکان نشان رونق تجاری این شهر، و فراوانی عالمان و دانشمندان نشان رونق علمی آن، بهویژه در دوران حکومت خاندان دانش دوست آل عراق بر این سرزمین، بود. شکوفایی کاث تا سده چهارم هجری نپایید و از این زمان بر اثر طغیانهای مکرر رود جیحون و خرابی بخش هایی از کاث، و مهمتر از آن رونق جُرجانیه (به عنوان مرکز جدید خوارزم)، کاث از اهمیت و اعتبار افتاد و رو به انحطاط نهاد.
Kath, a city located east of the Jeyhun River, was the town of Khwarazm, the ancient capital, and the first political, social and economic centre of the Khwarazm region. This city, together with Jurjaniyeh (Gurganj, Organj), turned the province of Khwarazm into one of the bright centres of Islamic civilization in the east of the Islamic world. Kath was considered an important city in the early Islamic centuries, but gradually its importance and status decreased and Jurjaniyeh took Kath's place as the seat of Khwarazm. What were the factors of Kath's prosperity and importance and why it lost its prestige and prosperity is the issue that this article seeks to investigate? The research method is descriptive and analytical, relying on library sources. The findings of this research show that Kath was a prestigious and prosperous city long ago, due to the centrality of the province of Khwarazm. Abad markets and extensive trade with the Turks were a sign of the commercial prosperity of this city, and the abundance of scholars and scientists was a sign of its scientific prosperity, especially during the reign of the scholarly family of Al-Iraq over this land. The prosperity of Kath did not end until the 4th century of Hijri, and from this time, due to the frequent floods of the Jeyhun River and the destruction of parts of Kath, and more importantly, the prosperity of Jurjaniyeh (as the new centre of Khwarazm), Kath lost its importance and prestige, Degenerate.
ملخص الجهاز:
شکوفایی کاث تا سده چهارم هجری نپایید و از این زمان بر اثر طغیانهای مکرر رود جیحون و خرابی بخشهایی از کاث، و مهمتر از آن رونق جُرجانیه (به عنوان مرکز جدید خوارزم)، کاث از اهمیت و اعتبار افتاد و رو به انحطاط نهاد.
در منابع تاریخی و جغرافیایی کاث، به عنوان مرکز خوارزم، به عناوین و صورتهای گوناگون ضبط شده است، مانند: پیل یا فیل (ابن خردادبه،1370: 27؛ بلاذری، 1367: 86؛ طبری، بی تا، ج 5: 247؛ ابن اثیر، 1979، ج 4: 570)، فیر (بیرونی، 1389: 57)، منصوره (یاقوت حموی، بی تا، ج 4: 397؛ مستوفی قزوینی،1363: 258)، کات یا کت (جیهانی، 1368: 82، 197-198؛ مستوفی قزوینی، 1363: 258؛ ابن بطوطه، 1359، ج 1: 413؛ یزدی، 1336، ج 1: 173 و 176)؛ شهرستان (مقدسی،1361، ج 1: 43 و ج 2: 416؛ ابوالفداء، 1349: 537)، و خوارزم.
(بیرونی، 1389: 57) تا این زمان لقب خوارزمشاه به حاکم شرقی جیحون، که در شهر کاث مستقر بود، داده میشد و حاکمیت غرب جیحون به مرکزیت جرجانیه (گرگانج) در اختیار مأمون بن محمد (مؤسس آل مأمون) بود.
(سیدی، 1388: 171) جایگاه اقتصادی و تجاری در بیشتر منابع از کاث با عنوان شهر بزرگ ناحیه خوارزم یاد شده است (اصطخری، 1347: 235؛ ابوالفداء، 1349: 553؛ قلقشندی، بیتا، ج 4: 454) که همین بیانگر رونق اقتصادی این شهر بود.
(ابن بطوطه، 1359، ج 1: 413) نتیجه گیری کاث شهری در شرق رود جیحون بود، این شهر قصبه خوارزم و پایتخت باستانی و نخستین مرکز سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منطقه خوارزم محسوب میشد.