خلاصة:
«تفسیر موضوعی» به معنای گردآوری آیات قرآن کریم درباره یک موضوع خاص و استنطاق آنها به منظور دستیابی به دیدگاه قرآنی در خصوص یک موضوع است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی روش تفسیر موضوعی دو اندیشمند بزرگ آیتالله مصباح یزدی و آیتالله جوادی آملی بررسی گردیده و وجوه تشابه و تمایز روشها ارائه شده است. در شیوه انتخاب و ترتیب موضوعات در تفاسیر موضوعی، هر دو استاد در انتخاب موضوعات، هم از موضوعات درونمتنی و هم موضوعات برونمتنی استفاده کردهاند؛ اما در شیوه چینش موضوعات، یکسان عمل نکردهاند و چینش آیتالله مصباح یزدی ترجیح دارد؛ زیرا از مسائل مهم و اساسی دین شروع میشود و جایگاه موضوعات به ترتیب آمده است. از دیگر امتیازات شیوه آیتالله مصباح یزدی در جمعآوری و دستهبندی آیات، محور قرار دادن توحید است. در تفاسیر موضوعی هر دو استاد به قواعد تفسیری توجه شده است؛ همچون توجه به سیاق و نکات ادبی. آیتالله مصباح یزدی در موارد متعددی متعرض دیدگاه مفسران شیعه و سنی شده است، بهویژه دیدگاههای استاد خود علامه طباطبائی را در مکرر ذکر کرده و گاهی ادلهای برای رد آن آورده و این نشانه آزاداندیشی ایشان در اظهارنظرها و دیدگاههاست. هر دو مفسر از روایات استفاده کردهاند و در این زمینه تفاوتی میان آنها وجود ندارد. با توجه به اینکه هر دو مفسر از شاگردان برجسته علامه طباطبائی بهشمار میآیند و علوم عقلی را از محضر ایشان فراگرفتهاند، دیدگاههای نسبتا نزدیکی در استفاده از برهانهای عقلی دارند و گرایش تفسیر عقلی در تفسیر هر دو مفسر بهچشم میخورد.
ملخص الجهاز:
معرفي «تفسير موضوعي قرآن کريم » آيت الله جوادي آملي اين تفسير با گرايشي کاملا عرفاني نگارش يافته و سبک تفسيري آن بر مبناي «تفسير قرآن بـه قـرآن » بـوده و در عين حال ، براي تتميم و تکميل هر بحث از روايات معصومان نيز استفاده شده است .
آيت الله مصباح يزدي مينويسد: ميتوان همه معـارف قـرآن را در قالـب نظـامي هماهنـگ و پيوسـته بـه هـم براساس محوري واحد ملاحظه کرد و در آن قالب به شرح ، تفسير و بيان ديدگاه هاي قرآن پرداخت ؛ همان گونـه کـه در مجموعه معارف حاضر چنين شده است .
بنابراين در تفسير موضوعي آيت الله جوادي آملي در جلد اول «تفسـير قـرآن بـه قرآن » مورد بحث قرار گرفته ، سپس در جلد دوم مبدأ و معاد آمده و پس از آن موضوع وحي، فطرت و سپس نبـوت را مطرح شده است .
در بيشتر تفاسير موضوعي توجه به نظم خاصي در تقديم و تأخر موضوعات در نظر گرفته نشده و فقط بـه يـک يا چند بخش از معارف قرآن پرداخته اند؛ اما در مجموعه معارف قرآن کريم ، آيت الله مصباح يزدي براي بخـش هـاي گوناگون آموزه هاي قرآني، نظام کلاني را مدنظر قرار داده که علاوه بر تنظيم هر بخش از آمـوزه هـاي قرآنـي ذيـل يک عنوان کلي، عناوين کلي نيز داراي پيوند معقولي هستند و نظام جامعي را شکل ميدهند که ارتبـاط منطقـي يـا طبيعي هريک با ديگر بخش ها تعيين شده است .