خلاصة:
مفضل بن عمر یکی از راویان مهم عصر امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) و از اصحاب و یاران ایشان است که اختلاف رجالیان متقدم و متاخر در توثیق و تضعیف او، وی را به یکی از روات بحث برانگیز و مورد اختلاف در تاریخ حدیث شیعه تبدیل کرده است. ادعای گرایش و تمایل مفضل به ابوالخطاب و رهبری فرقهای منشعب شده از جریان خطابیه به نام مفضلیه خطابیه، از جمله علل اصلی جرح و تضعیف او به شمار میآید. مقاله پیش رو صحت و سقم این ادعا را مورد بررسی قرار داده و با واکاوی و تحلیل برخی از روایات، اقوال متکلمان و ملل نویسان فریقین درباره مفضل و فرق منسوب به او یعنی مفضلیه خطابیه و مفضلیه موسویه، ابوالخطاب و جریان خطابیه به این نتیجه رهنمون شده است که این ادعا و اتهام از جهات گوناگون تاریخی و حدیثی غیر قابل پذیرش و مورد خدشه است.
ملخص الجهاز:
مقاله پیش رو صحت و سقم این ادعا را بررسی کرده و با واکاوی و تحلیل برخی از روایات، اقوال متکلمان و مللنویسان فریقین درباره مفضّل و فرق منسوب به او، یعنی مفضّلیه خطّابیه و مفضّلیه موسویه، به این نتیجه رهنمون شده است که این ادعا و اتهام از جهات گوناگون تاریخی و حدیثی غیر قابل پذیرش و مورد خدشه است.
سیر تاریخی بحث درباره مفضّلیه موسویّه در منابع کلامی، ملل و نحل اهل سنت مورد بررسی قرار گرفته و بحثی از آن به طور مستقل در تراث حدیثی و کلامی متقدم شیعه مطرح نشده است؛ اما ردپای مفضّل بن عمر را در دعوت به امامت حضرت موسی بن جعفر۷ در آثار قدمای امامیه به وضوح میتوان یافت.
این روایت را جناب کلینی در کتاب شریف الکافی نقل کرده است، اما در هر دو چاپ موجود از کتاب الکافی به جای المفضّل بن عمر، الفضیل آمده است که به نظر میآید اشتباه و تصحیفی از سوی نساخ یا مصححان کتاب الکافی، میان دو اسم مشابه المفضّل و الفضیل رخ داده است؛ زیرا فرض ثبوت اسم الفضیل در روایت فوق، تبادر به الفضیل بن یسار نهدی دارد که از لحاظ مرتبه همردیف با هشام بن سالم، مؤمن الطاق و ابوبصیر است و حال آنکه به تصریح نجاشی و شیخ طوسی او در زمان امام صادق۷ وفات یافته و دوران امامت حضرت موسی بن جعفر۷ را درک نکرده است (رجال النجاشی، ص309؛ رجال الطوسی، ص269).