خلاصة:
آگاهی از نوع مواجهة امیرمومنان علی(ع) با ایرانیان غیرمسلمان در زمان حاکمیت خویش، از آن جهت که میتواند الگویی شایسته از فرهنگ برخورد با غیرمسلمانان را بهنمایش بگذارد و نیز در روشنتر شدن چگونگی مواجهة آن حضرت با ایرانیان و رفع پارهای از شبهات و گمانهها موثر باشد، از اهمیت خاصی برخوردار است. سوالی که این نوشتار درصدد است تا پاسخ شایستهای برای آن بیابد، این است که نوع مواجهة امیرمومنان با ایرانیان غیرمسلمانان در زمان حاکمیت خویش چگونه بوده است؟ دستاورد این نوشتار که با بهرهگیری از شیوة توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، چنین است: امام علی در برابر غیرمسلمانان سیاست مدارا را در پیش گرفته و آنان را بهعنوان اهل ذمه پذیرفته بودند و تحکمی بر آنان روا نمیداشتند؛ عدالت را در برخورد با آنان رعایت میکردند و میکوشیدند مشکلات آنان را برطرف سازند؛ در دریافت جزیه و خراج بر آنان سختگیری نمیکردند و در مواردی هدایای آنان را نیز میپذیرفتند. امام رافت اسلامی را در برخورد با آنان بهنمایش میگذاشتند و این رفتار مداراگونه در گرایش آنان به اسلام و اهلبیت(ع) بیتاثیر نبوده است.
The knowledge of the type of Imam Ali’s confrontation with non-Muslim Iranians during his rule is very important, because it can be a good example of the culture of dealing with non-Muslims, and it can be effective in clarifying how he confronted Iranians and in answering some allegations and speculations. This article tries to answer this question: how was the type of Imam Ali’s confrontation with non-Muslim Iranians during his rule? Using a descriptive-analytical method, the outcome of this article is as follows: Imam Ali applied the policy of tolerance to non-Muslims and accepted them as ‘ahl al-dhimma’ and did not allow any domineering over them; he observed justice in dealing with them and tried to solve their problems; he was not strict with them in receiving jizya and tax and accepted their gifts in some cases as well. Imam presented Islamic kindness in dealing with them, and this tolerant behavior was effective on their tendency to Islam and Ahl al-Bayt.
ملخص الجهاز:
سؤالی که این نوشتار درصدد است تا پاسخ شایستهای برای آن بیابد، این است که نوع مواجهة امیرمؤمنان(ع) با ایرانیان غیرمسلمانان در زمان حاکمیت خویش چگونه بوده است؟ دستاورد این نوشتار كه با بهرهگیری از شیوة توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، چنین است: امام علی(ع) در برابر غیرمسلمانان سیاست مدارا را در پیش گرفته و آنان را بهعنوان اهل ذمه پذیرفته بودند و تحکمی بر آنان روا نمیداشتند؛ عدالت را در برخورد با آنان رعایت میکردند و میکوشیدند مشکلات آنان را برطرف سازند؛ در دریافت جزیه و خراج بر آنان سختگیری نمیکردند و در مواردی هدایای آنان را نیز میپذیرفتند.
2 در مقالاتی که به بحث دربارة نوع برخورد امام علی(ع) با اقلیتهای دینی پرداخته شده، 3 تمرکز مطالب بر اقلیتهای ساکن در جزیرةالعرب ـ اعم از مسیحیان، یهودیان و حتی برخی فرقههای اسلامی منحرف مانند خوارج ـ است و به غیرمسلمانان ایران چندان توجه نشده است؛ ضمن اینکه در این دستنوشتهها تمرکز مطالب و دادهها تنها بر سخنان امیرمؤمنان(ع) بوده و به عملکرد آن حضرت کمتر توجه شده است.
آن حضرت ـ همانند رسول خدا( که پیش از این ایرانیان زرتشتی را در زمرة اهل کتاب قرار داده بودند ـ 9 در پاسخ به این ایراد فرمودند: قاسمبن سلام ابوعبید، الاموال، ص 74؛ یعقوببن ابراهیم ابویوسف، الخراج، ص 36 و 24ـ25؛ احمدبن یحیی بلاذری، فتوحالبلدان، ص 262؛ ابنواضح یعقوبی، تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 151ـ152.