خلاصة:
این نوشتار، با توجه به نظریههای شیخالرئیس در مواضع مختلف از هستی شناسی و
تأثیرات فکری و نظام کیهانی، انسانشناسی و نظریات بدیعی، هم چون فیض و عنایت، به
چگونگی به کمال رسانیدن مفهوم نبوت در اندیشه سیاسی ابنسینا پرداخته است.
بدون شک در خط سیر فلسفه اسلامی که از همراهی حکمت و شریعت در آرای فارابی آغاز
میشود و به سوی برتری شریعت پیش میرود، ابنسینا به منزله فیلسوفی بزرگ پس از
فارابی اهمیت بسزایی دارد و بیان کردن چگونگی بروز این برتری و این شریعت، امری
ضروری است.
برتری شریعت با بیان برتری معرفت وحیانی بر معرفت عقلانی ظاهر میشود که در دل مبحث
نبوت مطرح شده است.
فلسفه سیاسی ابنسینا، در صدد اثبات مفهوم نبوت نیست؛ چرا که نبوت، امری پیشینی و
ضروری است که مدینه انسانی بعد از آن پدید خواهد آمد.
در این منظومه فکری منسجم، تمامی نظریات فلسفه اسلامی و سینایی در خدمت مفهوم نبوت
مطرح میشود، و در صدد ساختن مسیری غیر نقلی و عقلانی در توضیح جایگاه یابی سیاسی
نبوت در دوره بحران خلافت اسلامی است.
ملخص الجهاز:
"پس پایینترین مرتبه هستی همان ماده است، سپس عناصر ، سپس مرکبات جماد ، سپس جوهرهای نامی و بعد از آنها مرتبه حیوانات قرار دارد و برترین حیوان، انسان است و برترین انسان کسی است که نفس او به صورت عقل بالفعل تکامل یافته، اخلاقی را که سرچشمه فضایل عملی است به دست آورده باشد و برترین فرد این گروه کسی است که استعداد رسیدن به مرتبه نبوت را به دست آورد و او کسی است که قوای نفسانیش دارای ویژگیهای سه گانه است که قبلا مطرح شدهاند، یعنی شنیدن کلام خداوند و دیدن فرشتگان در برابر شخصی که به او وحی میشود ، با شکل و شبح حاضر میشوند و از طرف خدای تعالی و فرشتگان صدایی در گوش او پدید میآید که او آن را بدون آنکه سخنی از سوی مردم یا موجودات زنده زمینی باشد میشنود، او همان شخصی [که به او] وحی شده است.
[45] مفهوم اساسی نبوت را در فلسفه سینایی، نقطه گره و تلاقی عالم کائنات فیوضات الهی و معارف عقول مجرده که ناشی از عنایت واجب الوجود است و نیز خود ذات وجود نبی نیز زاییده عنایت الهی است که در تعریف عنایت[46] بیان شد، به مقامی برتر از عقول مجرده بدون تغییر میرسد که هر یک به ثبوت و سکون در مکان خود محکومند، اما نبی به حکم انسان بودن و انتصاف به ماده صاحب ویژگی تغییر و کمال یابی میباشد، بنابراین نبی، توانایی ادراک افاضات صادره به عقل اول را نیز خواهد داشت و اما ادامه بحث در باب نبوت را در عالم مادون قلمرو در جامعه انسانی مطرح کرده است، بنابر آنچه آمد، پیامبر را برترین فرد گروه برتر افراد انسانی قلمداد نموده در این باره در الهیات شفا چنین آمده است: واجب است (به ضروره) باید او انسان باشد و لازم (واجب) است خصوصیتی در او باشد که در سایر انسانها یافت نمیشود."