خلاصة:
مروری بر مطالعات اچ آی وی/ ایدز و تحولات پارادیمی آن نشان می دهد که در ربع قرن گذشته به ترتیب سه پارادایم «ریسک های رفتاری»، «برساخت گرایی اجتماعی»، «بر ساخت گرایی رادیکال» در مطالعات اجتماعی اچ آی وی/ ایدز حاکم بوده است و کم و بیش برنامه های کاری و مداخله های مبتنی بر آن ها در سطوح متفاوت فردی، گروهی، ملی، منطقه ای و جهانی تدوین و به اجرا گذاشته شده است. این مقاله نسبت (تعامل) علم جمعیت شناسی با این پارادایم های فکری در مطالعات اجتماعی اچ آی وی/ ایدز را بررسی کرده و با ترسیم رسالت، دورنما، موضوعات و پارادایم های اخیر در جمعیت شناسی، به دنبال ارایه درآمدی بر «جمعیت شناسی اجتماعی - انتقادی اچ آی وی/ ایدز در ایران بوده است. این مقاله نشان می دهد که نیل به موفقیت در مدیریت مساله و یا جلوگیری از تبدیل آن به بحران در کشورهایی مثل ایران مستلزم توجه هم زمان به عوامل ساختاری و برساختی مساله در جامعه و نهایتا اتخاذ یک مداخله اجتماعی فراگیر مبتنی بر این عوامل است.
ملخص الجهاز:
"درحالیکه پارادایم اول بر رفتارهای(البته عمدتا مخاطرهآمیز)و مداخلههای فردی مرتبط با اچ آی وی/ایدز و جنسیت و پارادایم دوم بر پژوهشهای مردمشناختی و بر معانی فرهنگی و فرایند تعریف اجتماعی متمرکز است و بر مداخلههای جامعه-محور تأکید میکند،پاردایم سوم با ارائهء یک رویکرد مدرن از برساختگرایی،یعنی برساختگرایی رادیکال،بر عوامل ساختاری اجتماعی-اقتصادی و سیاسی تأکید میکند و از حیث مداخله در مسئلهء اچ آی وی/ایدز،به توانمندسازی ساختاری گروهها و جوامع توجه میکند.
در چنین شرایطی و با توجه به تحولات پارادایمی فوق در مطالعات اجتماعی اچ آی وی/ایدز در طول ربع قرن گذشته،این سؤال مطرح است که رسالت،سهم و چشمانداز علم جمعیتشناسی در این مطالعات در سطح جهانی و سهم آن در پرداختن به مسئلهء چالشبرانگیز اچ آی وی/ایدز در سطح ملی(ایران)،به عنوان یک کشور در حال توسعه چیست؟به نظر میرسد که پاسخ دادن به این پرسش مستلزم ارائهء ویژگیها و مباحث اساسی«جمعیتشناسی اجتماعی-انتقادی اچ آی وی/ایدز»قبل از ارائهء تحلیل وضعیت یا سیمای جمعیتی متعارف از مسئله در ایران است.
بررسی اجمالی روند تحولات و گسترهء مسئله در کشور و همینطور تجارب بین الملل در مطالعه و مدیریت مسئله،خصوصا در کشورهای آفریقایی و آسیایی در ربع قرن گذشته،در مجموع نشان میدهد که مسائل اجتماعی-پزشکی پیچیده،فراگیر و چندبعدی چون اچ آی وی/ایدز قویا با زمینههای فرهنگی،اجتماعی،اقتصاد سیاسی و در کل عوامل ساختاری جوامع مرتبط هستند و نمیتوان آنها را به رفتار یا ریسکهای رفتاری(نوعی بسترزدایی اجتماعی و سیاسی1)نهایتا قابل مدیریت از طریق آموزشهای بهداشتی-پزشکی یا افزایش سواد سلامتی افراد و مداخلهء صرف در دانش،نگرش و رفتار افراد تقلیل داد."