خلاصة:
مستشرقان معمولا در آثار خویش، به علل پیدایش مذهب شیعه و حیات این تفکر در عصر حاضر و نیز علل گرایش ایرانیان به تشیع می پردازند. از جمله مباحثی که به عنوان ایده مستشرقان مطرح می شود، نقش مادر امام سجاد(علیه السلام) و پیوند او با امام حسین(علیه السلام) در این گرایش است. برخی از این خاورشناسان با استدلال بر گرایش هایی، اصل ازدواج مذکور را رد می کنند، اما تأثیر گزارش های بر جای مانده از این وقایع را بر پذیرش تشیع از سوی ایرانیان پذیرفته و اثبات کرده و گاه به عنوان علت تامه از آن یاد می کنند. نوشتار حاضر در مقام اثبات و یا رد گزاره های مربوط به نسبت سببی امام حسین(علیه السلام) و شهربانو نیست; چرا که این بحث مجالی دیگر می طلبد، اما در مقام بیان آراء و اندیشه های مستشرقان درباره تشیع و نقش مادر امام سجاد(علیه السلام) در استقبال ایرانیان از این تفکر و سپس نقد و بررسی برخی از آراء است.
ملخص الجهاز:
در این کتاب آمده است: کنت گوبینو در کتابی که حدود صد سال پیش به نام فلسفه و ادیان در آسیای مرکزی منتشر کرده است، عقاید قدیمی ایرانیان درباره جنبه آسمانی و الهی داشتن سلاطین ساسانی را ریشه اصلی عقاید شیعه در باب امامت، عصمت و طهارت ائمه اطهار دانسته است و ازدواج امام حسین(علیه السلام) با شهربانو را عامل سرایت آن عقیده ایرانی در اندیشه شیعه به شمار می آورد.
برخی مغرضانه و برخی دیگر ناآگاهانه با استفاده از این ویژگی، تحول بزرگی همچون ایجاد مذهب تشیع در بین ایرانیان را معلول این داستان دانسته و با این کار، هم از عظمت و قداست اعتقادات و باورهای ناب شیعیان ایرانی می کاهند و هم تاریخ را در برابر جریان صادق و صحیحی همچون ازدواج شهربانو با امام حسین(علیه السلام)تحریف می کنند تا گروهی برای دور کردن زنگار خرافه و مهمل بافی ها از ساحت تاریخ حتی اصل یک قضیه را هم انکار کنند.
پس از بررسی آراء و اندیشه های مستشرقان در مورد مادر امام سجاد(علیه السلام) و پاسخ هایی که از سوی دانشمندان مسلمان داده شد به این نتیجه رسیدیم که تأثیر نگرش های آنان و نیز دست سیاست در نظریه پردازی ها بسیار زیاد بوده و نمی توان بدون تحلیل این نظریات را پذیرفت; زیرا آنچه در آثار مستشرقان دیده می شود، برگرفته از مفهوم شناسی و تحلیل های شخصی آنان از حقیقت و روح اسلام است.