خلاصة:
بخش مهمی از ارزشهای زیبائیشناختی معماری اسلامی ایران،در تزئینات آن قابل تعریف میباشد.اما در بسیاری از بناها این بخش بهلحاظ ظرافتها،حساسیتها و قرار داشتن آنها در نمای بیرونی و نتیجتا تأثیر مستقیم عوامل محیطی،همواره بیشترین آسیب را دریافت مینمایند. معماران ایرانی با درک صحیح از این نقیصه،کاشی را به عنوان عنصر مناسب تزئین در نمای بیرونی بناها،بهویژه بناهای مذهبی،مورد استفاده قرار دادهاند.اما بایستی در نظر داشت که کاشی نیز در برابر عوامل متعدد محیطی از حد تحمل محدودی برخوردار بوده و در درازمدت این ماده مقاوم نیز آسیبپذیر میباشد.بااینحال،امروزه تعداد معدودی از بناهای تاریخی را نیز،دارا هستیم که در نمای بیرونی خود،کاشیهای اصل زمان ساخت بنا را بهطورکامل با خود داشته و دچار تخریب و نقصان در یکپارچگی خود نشده باشند. آسیبپذیری کاشیها و تبعات آن که منجر به بدنما شدن بنا میگردد،موجب شده است که در دورههای مختلف، متولیان بناها با مشاهده آسیبدیدگی کاشیها،اقدام به تخریب و تعویض آنها نمایند.این موضوع حتی تا دورههای متاخر نیز رواج داشته و دارد. در این بررسی،این باور وجود دارد که میتوان به راهکارها و ارائه شیوههایی دست یافت که بر بستر آنها بتوان قبل از آنکه در فکر برچیدن و تعویض کاشیها باشیم،بتوانیم در تعمیر اصولی آنها خردمندانهتر گام برداریم.بدیهی است این راهکارها باید توجیهات ماندگاری،زیبائیشناختی،اصالتگرائی و اقتصادی خود را دارا بوده و قابل دفاع باشد. در تدوین این مطالب،تلاش گردیده است که تحقق این اندیشه در بوته آزمایش قرار گرفته و با تأکید بر زمینههای علمی و آزمایشگاهی،تجربیات علمی دراینخصوص و در سطح کلان مرمت یک بنای تاریخی نیز بهکار گرفته شود.
ملخص الجهاز:
"مطالعات آزمایشگاهی بدنه کاشیها: با توجه به ویژگیهای منحصربهفرد شناختهشده در کاشیهای هفترنگ مسجد بهویژه کاشیهای کتیبه آن که ابعاد آنها از حد معمول بزرگتر بوده و کاشیساز بهخوبی توانسته است با توجه به کمیت و کیفیت مواد اصلی و مواد افزایشی بر مشکلات ترک خوردگی زمان خشک شدن و پخت آنها فائق آید،ضروری به نظر رسید که بدنه کاشیها بادقت مورد مطالعه قرار داده شده و کمیت و کیفیت مواد مورد استفاده در آن مورد شناسایی قرار داده شود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار 1:شناسایی درصدی عناصر موجود در ترکیبات بدنه کاشیهای مسجد سپهسالار توسط سیستم آنالیز SEM شناسائی میزان و ترکیب تشکیل خلل و فرج در نمونه،از موارد دیگر مورد مطالعه بود که با روش سیستم دستگاهی اس.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)اثرات تخریبی ناشی از انتقال تنشهای سازه بنا بر تزئینات: تزیینات برخی از قسمتهای بنای مدرسه و مسجد،تحت تأثیر تنشهای سازه که بصورت نشست،خارج شدن از حالت شاقولی و یا تورم مصالح سازه در اثر رطوبت صورت گرفته،تزئینات،بهویژه کاشیها را دچار فشارهای فیزیکی نموده و تخریب به شکل ترک و یا شکستگی نمایان شده است.
در برخی از قسمتها که کاشیهای کتیبه،اتصال خود را با بدنه از دست دادهاند،مرمت کاران گذشته اقدام به چسباندن مجدد آنها با استفاده از ملات سیمان نمودهاند و ملات سیمان موجب گردیده است که آسیبهای زیادی در کاشیها ظاهر شود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر:شیوه نصب کاشیها به روش خشک بدون استفاده از ملات نتیجهگیری: آنچه مسلم است ارزشهای ایجادشده در بناهای تاریخی،مرهون حضور مجموعهای ز دانش مهندسی و هنری در عناصر سازه و تزئین بنا میباشد."