خلاصة:
در تفسیر آیات 30 تا 33 سوره ص، احتمالات و دیدگاههای متفاوتی وجود دارد که بیشتر ناشی از اختلاف در مرجع ضمایر در دو جمله «توارت بالحجاب» و «ردوها» است. برای کشف مرجع ضمایر، هر یک از مفسران به دلایلی استناد کردهاند که در این جهت چهار احتمال قابل تصور است. در این جستار با توجه به روایات و ذکر واژة«عشی» در آیه، مرجع ضمیر در جمله اول، شمس و در جمله دوم، صافنات تعیین شده است و روایت وارده و نیز ذکر صفت «اواب» درباره سلیمان(ع) با در نظر گرفتن مقام انبیا، تنها حکایت از وقوع ترک اولی از ناحیه سلیمان میکند.
ملخص الجهاز:
"قائلین به این دیدگاه معتقدند که به دلالت واژۀ «عشی» که در آیۀ قبل آمده است، ضمیر در جملۀ «توارت» به شمس برمیگردد و معنای جملۀ «احببت حب الخیر عن ذکر ربی» نیز این است که من دوستی اسبان را بر نماز عصر ترجیخ دادم؛ یعنی «احببت عن» به معنی «آثرت علی» خواهد بود.
مطابق این دیدگاه، مرجع ضمایر گرچه مشابه دیدگاه اول است (یعنی ضمیر در «تورات» به «شمس» و در «ردوها» به صافنات برمیگردد)، اما تقریری متفاوت با آن دارد به این صورت که سلیمان در وقت «عشی» (آخرالنهار) 1 مشغول سان دیدن از اسبانی شد که برای جهاد با دشمن آماده میکرد، اما از عمل مستحبی که عصرگاهان انجام میداد غافل شد و نتوانست آن را به جای آورد (این عمل مستحبی میتواند ورد یا نماز نافلهای باشد که عصر به جای میآورد) سلیمان به خاطر شدت عبودیت و بندگی که داشت (نعم العبد) از باب اعتراف و توبیخ نفسش عرض کرد: من حب اسبان را بر یاد پروردگارم برگزیدم تا اینکه خورشید غروب کرد و وقت آن عمل سپری شد.
به نظر نویسنده هر دو معنا در آیه جمع است، یعنی سلیمان با ذکر این جمله از یک سو میگوید من دوستی اسبان را بر یاد پروردگارم ترجیح دادم و از سوی دیگر بیان میکند که دوست داشتن اسبان نیز به خاطر خدا بوده و از روی هوای نفس انجام نگرفته است."