خلاصة:
رودهای بین المللی، به راههای آبی گفته می شوند که از مرز بین دو یا چند کشور عبور کرده و نوار مرزی کشورها را مشخص می سازند یا رودهایی که در طول مسیر خود از قلمرو چند کشورعبور می کنند. تعداد دویست و شصت و یک رودخانه ی بین المللی در دنیا وجود دارد که بین دو یا چند کشور مشترک اند. اساسا وجود منابع آبی مشترک در مناطق مرزی به عنوان یک منبع اقتصادی، عامل مهمی در اختلافات مرزی کشورها به حساب می آید. نوع بر هم کنش میان دولت ها در بهره برداری از منابع آبی مشترک، طیف گسترده ای از سازگاری و همکاری کامل تا ناسازگاری و جنگ را در بر می گیرد. نزاع اردن و سوریه بر سر رودخانه ی یرموک، اختلاف بولیوی و شیلی بر سر رود لوکا، منازعه ی هند و پاکستان بر سر رود ایندوس، نمونه هایی از تاثیرمنفی آب بر ایجاد روابط غیردوستانه و پر تنش بین کشورهاست. اما، در برخی مناطق جهان منابع آبی مشترک، نظیر رودها، به عنوان عامل پیوند دهنده ی ملت ها و دولت ها عمل نموده است. به گونه-ای که کشورهای ذی نفع به جای درگیری و منازعه، که مانع جدی هر نوع توسعه به شمار می رود، مسیر همکاری و همگرایی را در پیش گرفته و با مدیریت بهینه بر منابع آبی مشترک، گام های مهمی را در توسعه ی منطقه بر داشته اند. تصمیم دو کشور ایران و ترکمنستان در احداث سد دوستی روی رودخانه ی مرزی هریرود و تدوین نظام حقوقی بهره برداری مشترک، یکی از نمونه های خوب نقش مثبت منابع آبی در همکاری و همگرایی منطقه ای است. پژوهش حاضر به صورت اسنادی و با شیوه ی توصیفی- تحلیلی نقش و تاثیر دوگانه ی رودهای مرزی را بر روابط کشورها مورد بررسی قرار می دهد و با تاکید بر رودخانه ی مرزی هریرود، نقش این منبع آبی مشترک را در ایجاد همکاری و همگرایی بین دو کشور ایران و ترکمنستان، مورد بررسی و تبیین قرار می دهد.
ملخص الجهاز:
نمودار١ :وضعیت منابع آب در جهان / ازسویدیگر،پراکندگیمیزان بارش درجهان بسیارناهمگن بوده وبه توزیع نـامنظم آب - هایشیرین درجهان کمک میکند،به گونه ایکه چهل درصدازخشکیهایکره زمین که به سرزمین هایخشک ونیمه خشک درشمال آفریقا،استرالیاوخاورمیانه مربوط میشود،تنهـا دودرصدآب هایشیرین جهان رادراختیاردارد(شـوتار،١٣٨٦:٦٠).
موجـب افـزایش شـدیدو روزافزون مصرف آب درجهان شده است ،به گونه ایکه مصـرف آب نسـبت بـه اوایـل قـرن بیستم ،هفده برابرونسبت به سه قرن قبل چهل وپنج برابـرشـده اسـت (مختـاری،١٣٨٧:٣٧).
به عبارت دیگرهیـدروپلیتیک بـه مطالعـه ی نقـش آب در مناسبات ومناقشات اجتماعات انسانیوملت هاودولت هامیپردازد،اعم ازاین که درداخـل کشورهاویابین آنهاودارایابعادفراکشوری،منطقه ای،جهانیوبین المللیباشد(حافظ نیـا، ١٣٨٥:١٠٢)همچنان که ازتعاریف بالامشخص است ،مسأله ی کمبودآب وتشـدیدتـدریجی آن دراثرافزایش مصرف ،موجب شده که آب نقش بنیادینیدرشکل دهیبه روابط سیاسـی- اجتماعیملت هاوجوامع بشری،به ویژه درمناطق خشک جهان داشته باشد،امالزومااین بـه معنیبروزرقابت منفیومناقشه برسرمنابع آب نیست .
زمینه های همکاری و همگرایی ایران و ترکمنستان آسیایمرکزیمتشکل ازپنج جمهوریترکمنسـتان ،قرقیزسـتان ،قزاقسـتان ،تاجیکسـتان و ازبکستان است که پس ازفروپاشیاتحادجماهیرشورویدرنقشه ی جدیدجهان ظـاهرشـد.
(بـای، (29:1384 نقشه ١ : حوزه آبریز هریرود در سه کشور افغانستان ، ایران و ترکمنستان مساحت حوضه ی آبریزهریرودتامحل پل خاتون بـالای ٤١٩٦٢کیلومترمربـع اسـت ،کـه حدود٢٧٠٠٠کیلومترمربع آن درافغانستان ،١٤٠٠٠کیلومترمربع آن درایران و٤١١کیلومترمربع آن درترکمنستان واقع شده است .
اگرچه نوع برهم کنش میان دولـت هـادربهـره بـرداریاز منابع آب مشترک،طیف گسترده ایازسازگاریوهمکاریکامل تاناسازگاریوجنـگ رادر برمیگیرد،امابایدبه این واقعیت تلخ اقرارنمودکه نقش وتأثیرآب برروابط کشورهاعمدتا منفیبوده به گونه ایکه مرزهایآبیمشترکمیان کشـورهادربیشـترمواقـع محـل مناقشـه و درگیریمیان دولت هایساحلیآن بوده است .