خلاصة:
ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻗﺘﺒﺎس ادﺑﻲ در ﺳﻴﻨﻤﺎی داﺳﺘﺎﻧﮕﻮ ﭘﺮﺳﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺳﻴﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﻓﻴﻠﻢ اﻗﺘﺒﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺒﻊ ادﺑﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ. ﻧﻤﻮﻧﺔ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ. در دﻫﺔ اﺧﻴﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﻣﺎﻗﺒﻠﻲ ﭘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ اﺛﺮ ﺑﻪ ﻓﻴﻠﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد، ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻬﺎی ﺗﺒﺪﻳﻞ آن را ﺑﻪ ﻓﻴﻠﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ. ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺎرﻛﺮد ﺳﻴﻨﻤﺎﻳﻲ اﺳﺘﻌﺎره در ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎی ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ را 53 ﺑﺎزﺟﺴﺖ. ﺑﻼﻏﺖ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﺒﻌﻴﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮﻳﻲ، اﺳﺘﻌﺎره را ﻛﻠﻤﻪای ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس راﺑﻄﺔ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻛﻠﻤﺔ دﻳﮕﺮی ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ. اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻪ ﺑﻪ واژه، و در ﻧﻬﺎﻳﺖ، ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل9، ﺷﻤﺎره 83، زﻣﺴﺘﺎن 1931 ﻧﻈﺮ دارد، ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻔﻬﺎی ﭘﺲ از آن ﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه رﻣﺎﻧﺘﻴﻚ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ ﺑﺮآﻣﺪهاﻧﺪ، ﺗﻔﺎوت دارد؛ زﻳﺮا از دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎی اﺧﻴﺮ اﺳﺘﻌﺎره ﺑﺎ ﻛﻞ زﺑﺎن راﺑﻄﻪای ﺳﺎزﻣﻨﺪ دارد و زاﻳﻴﺪة ﺗﺨﻴﻞ ﻓﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ را از ﻳﻚ ﺷﻲء ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻲء دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل دﻫﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ و ﺻﻮرﺗﺒﻨﺪی دﻗﻴﻖ آن در ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎی زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺳﺎﺧﺘﮕﺮا، اﺳﺘﻌﺎره اﺻﻼ ﻓﺮاﻳﻨﺪی اﺳﺖ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻌﻨﺎ، ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪة ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ، آن ﻫﻢ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺶ ﻣﻴﺎن دو اﻣﺮ ﻛﻪ اﻣﺮ ﺳﻮم را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﺑﺮﻫﻢﺳﻨﺠﻲ اﺳﺘﻌﺎرة ادﺑﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺎرة ﺳﻴﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻼﺳﻴﻚ ارﺳﻄﻮﻳﻲ دﺷﻮار اﺳﺖ؛ زﻳﺮا از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺘﻌﺎره ﺑﺮ واژه اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و واژه ﺑﻨﻴﺎن رﺳﺎﻧﺔ ﻛﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذاﺗﺎ ﺑﺎ رﺳﺎﻧﺔ ﺳﻤﻌﻲ- ﺑﺼﺮی ﺳﻴﻨﻤﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش ﻣﻘﺎﻟﻪ: 02/9/1931 ﺗﺎرﻳﺦدرﻳﺎﻓﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ: 42/6/1931اﮔﺮ اﺳﺘﻌﺎره را ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ و ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﺔ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻓﻜﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ، زﺑﺎن ﻛﻼﻣﻲ وﻏﻴﺮﻛﻼﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻨﺪ. از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه، ﺗﻌﺎﻣﻞاﺳﺘﻌﺎرهﻫﺎی ادﺑﻲ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ و ﺳﻴﻨﻤﺎ در »دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ« و ﺑﺎ »ﻣﻌﺎدلﻳﺎﺑﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻜﻲ« در دو رﺳﺎﻧﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد.
ملخص الجهاز:
"ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮان ﺳﻴﻨﻤﺎ را ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻛﺎرﻛﺮد ادﺑﻲ زﺑﺎن ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد، ﻛﺪام ﻧﻮع ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ: ﻧﺜﺮ ﻳﺎ ﺷﻌﺮ؟ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ واژة زﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ واژة ادﺑﻲ، ﺑﻪ دو ﺷﻜﻞ ﺷﻌﺮ و ﻧﺜﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎی ﻋﻴﻨﻲ ﺳﻴﻨﻤﺎ، ﻛﻪ ﻣﺎﺑﻪازای ﺑﻴﺮوﻧﻲ دارﻧﺪ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دو ﺷﻜﻞ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ و داﺳﺘﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ژان ﻣﻴﺘﺮی ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎی ﻧﻮﻳﻦ ﺳﻴﻨﻤﺎﻳﻲ را ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه و زﺑﺎﻧﻲ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﭘﻲرﻳﺨﺘﻪ، ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺎزی در ﻓﻴﻠﻤﻬﺎی ﺑﺰرگ و ﻫﻨﺮی ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم داﺳﺘﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ رﺑﻄﻲ ﻧﺪارد و ﻓﻴﻠﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ رﻫﺎﻳﻲ از داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﻻﻳﻪﻫﺎی ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮی از ﻗﺪرﺗﻬﺎی ذﻫﻨﻲ ﻣﺎ را درﮔﻴﺮ ﻛﻨﺪ؛ و اﻳﻦ ﺷﺒﻴﻪ ﻛﺎر ﺷﺎﻋﺮ اﺳﺖ.
ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎی ﻣﻜﺮر در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺷﻌﺮی ﻣﻮﻟﻮی اﺳﺘﻌﺎرة ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ »زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﺳﺖ« اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﻔﻬﻮم »ﺟﺪاﻳﻲ ﺟﺴﻢ از روح و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ آن ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺮﺗﺮ« از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﻴﻨﻲ »ﻓﺮورﻓﺘﻦ داﻧﻪ در زﻣﻴﻦ و رﺳﺘﻦ آن«، »ﺧﺎﻟﻲ رﻓﺘﻦ ﺳﻄﻞ در ﭼﺎه و ﭘﺮ ﺑﻴﺮون آﻣﺪن از آن«، و »ﺧﺮﻗﺔ ﻛﻬﻨﻪ را از ﺗﻦ درآوردن و ﻧﻮ ﺷﺪن« درک ﻣﻲﺷﻮد: ﺑﻨﺪ ردا و ﺧﺮﻗﻪای ﻣﺮد ﺳﺮ ﺳﺠﺎدهای اﻳﻦ ﺗﻦ ﻫﻤﭽﻮﺧﺮﻗﻪ را ﺗﺎ ﻧﻜﻨﻲ ز ﺳﺮ ﺑﺮون ج )ﻏﺰل 6442( ﭼﺮا ﺑﻪ داﻧﺔ اﻧﺴﺎﻧﺖ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺪام داﻧﻪ ﻓﺮو رﻓﺖ در زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﻧﺮﺳﺖ؟ ﺟﺞ زﭼﺎه ﻳﻮﺳﻒﺟﺎن را ﭼﺮا ﻓﻐﺎن ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻛﺪام دﻟﻮ ﻓﺮو رﻓﺖ و ﭘﺮ ﺑﺮون ﻧĤﻣﺪ؟ ﺟﺠﺞ )ﻏﺰل119( اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﻪواﺳﻄﺔ ﺗﻜﺮار ﻳﻚ دﻻﻟﺖ واﺣﺪ از ﻣﻮﺿﻮﻋﻬﺎی ﻋﻴﻨﻲ 65 ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ اﺳﺘﻌﺎرة ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺳﺎﺣﺖ ﺷﮕﺮدﻫﺎی ادﺑﻲ ﻫﻢ ﻣﻌﺎدل ﺳﻴﻨﻤﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺪاوم ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺘﻦ و ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺷﻲء داﺧﻞ ﻗﺎب ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل9، ﺷﻤﺎره 83، زﻣﺴﺘﺎن 1931 )ﺳﻄﻞ- داﻧﻪ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﭘﺮداﺧﺖ ﺳﻴﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺷﻮد."