Abstract:
مسئله «استقرا» از گذشته دور تا اکنون در منطق ، معرفت شناسی و فلسفه علم مطرح بوده و از زوایای مختلفی مـورد بررسی قرار گرفته است . استقرا، به دو قسم تام و ناقص تقسیم می شود. آنچه بیشتر پژوهش ها را در بـاب اسـتقرا بـه خود اختصاص داده ، استقرای ناقص است . صحت استنتاج در استقرای نـاقص بـر اثبـات سـه اصـل مبتنـی اسـت : الف ).استحاله اتفاق و تصادف مطلق ؛ ب ) استحاله اتفاق و تصادف خاص ؛ ج ) توجیه تعمیم بر غیر موارد استقرا شده . اثبات اصول سه گانه بالا مورد توجه مکاتب مختلف فکری در باب استقرا واقع شده و هر کدام از طرفـداران دیـدگاه عقل گرایی ارسطویی و تجربه گرایی به ارائه تلاش هایی در این زمینه پرداخته است . شهید صدر با طرح دیدگاه جدیدی به نام «دیدگاه ذاتی » در کتاب گران سنگ «الأسس المنطقیـه [ للاسـتقراء» به نقد و بررسی دیدگاه عقل گرایی ارسطویی و تجربه گرایی پرداخته اند. در دیدگاه شهید صدر استقرای ناقص ، مفید یقین موضوعی است و حصول یقین موضوعی ، با طی دو مرحلـه توالد موضوعی و توالد ذاتی سامان می پذیرد. در مرحله اول ، احتمال مورد نظر افزایش می یابـد و در مرحلـه دوم بـه یقین موضوعی تبدیل می شود.
Machine summary:
"در یک جمع بندی می توان مرز این دو را با توجه به بیانات ایشان چنین ترسیم کرد: نقطه مورد اشتراک استقرا و تجربه در اندیشه فلاسفه عقل گرا این اسـت کـه هـر دو بـه قیـاس نیازمند هستند و بدون استفاده از قیاس نه تنها یقین آور نیستند، بلکه مفید ظن نیز نمی باشند.
شهید صدر معتقد است نقطه اختلاف اساسی بین منطق ارسطویی و منطق ذاتی در این اسـت که قاعده بالا در منطق ذاتی ، قاعده ای عقلی و قبل از تجربی نیست و نیز ارسطو برای اولی بـودن یـا مبرهن بودن این قاعده ، دلیلی اقامه نکرده است و از طرفی نمی توان این قاعـده را پیشـین دانسـت ؛ زیرا عقل تکرار تصادف را محال نمی داند؛ در حالی که ارسطو آن را جزء شناخت هـای اولیـه بشـر ٣٩ می داند.
ب ) یقین ذاتی یا شخصی : این یقین عبارت است از: جزم و قطع آدمی به یک قضیه ، به گونـه ای که هیچ شک یا احتمال خلافی همراه با آن نیست ؛ مانند انسانی که بـا دیـدن خطـی شـبیه بـه خـط دوستش ، یقین ی م کند این خط دوست اوست ؛ اما در همان حال هیچ استحاله ای در اینکه این خـط از شخص دیگری باشد، احساس نمی کند، هر چند چنـین چیـزی را محتمـل نمـی شـمارد؛ زیـرا ٦٨ محتمل نبودن به معنای محال بودن نیست ."