Abstract:
در عصر مشروطه، شعر فارسی، درکنار حفظ درونمایههای قدیمی خود، با مضامینی جدید آشنا شد که در دورههای قبل آنها را تجربه نکرده بود. به همین دلیل، این دوره را عصر تغییر و تحولهای بنیادین در درونمایهها و مضامین قدیمی شعر فارسی مینامند. آشنایی با ادبیات غرب، تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، انقلاب فرانسه، جریان موسوم به روشنفکری، استبداد داخلی و استعمار خارجی از مسائلی است که در این زمینه نقش بسزایی داشت. البته این تغییر و تحول فقط مخصوص مضامین شعری نبوده و همۀ جنبههای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران را دربرمیگرفت. این امر زندگی زن ایرانی را نیز، بهعنوان نیمی از پیکرة جامعه، دستخوش تغییر و تحول بنیادین کرد. آشنایی زنان با نقش و جایگاه واقعی خود در جامعه و در پی آن مشارکت آنها در فعالیتهای اجتماعی، دفاع از وطنـ به معنای امروزی آنـ و تغییر نگرش زنان ایرانی به خانواده از جمله این تغییر و تحولها در عصر مشروطه بهشمار میرود. پژوهش حاضر در صدد است با بررسی آثار ادبی و دیوان زنان شاعر در عصر مشروطه و به صورت توصیفیـ تحلیلی، به بررسی نقدی مسائل یادشده و بازتاب آنها در شعر شاعران زن مشروطه بپردازد. فعالیتهای چشمگیر زنان ایرانی در عرصههای سیاسی و اجتماعی، آگاهی زنان از نقش سازندة خود در خانواده و تغییر نگرش زنان به مردان ایرانی از مسائلی است که در این زمینه اهمیت فراوان دارد و بازتاب آن در شعر شاعران زن عصر مشروطه نقد و بررسی شد.
Machine summary:
این ابیات فانی انسان را به یاد اشعار و سبک شعری فرخی یزدی می اندازد: ای زادگـــان کـــورش و جمشـــید همتـــی کاندیشــه هــای تــازه بــه مغــز آشــنا کنــیم خــوی بــد و طبیعــت مــا گــر عــوض شــود انـــدر میـــان بحـــر تجـــدد شـــنا کنـــیم بایــد کنــیم جــان بــه ره مملکــت نثــار شاید که قـرض خـویش از ایـن ره ادا کنـیم [فــانی ] امیــد هســت کــز اعمــال خویشــتن ایــن مــادر عزیــز وطــن را رضــا کنــیم فانی در قطعه ای دیگر به «اصلاح ملک » [همان ،ص ٢٧] نیز به همین مطالب اشاره و خـدمت بـه میهن را قرین و همراه خدمت به خلق و به ویژه وطن خواهان و رسواکردن خیانت پیشگان می داند: الا ای ملــت ایـــران ،بیــا و فکـــر فــردا کـــن برای خـدمت مـیهن ، ز جـان خـود را مهیـا کـن ز جان و دل نما تبجیل وتکریم از وطن خواهـان خیانــت پیشــگان ملــک را امــروز رســوا کــن شـده پیچیـده و درهـم ، مـدار چـرخ ملـک جـم به اسـتادی خـود سـر رشـته از تـدبیر پیـدا کـن مشو تطمیع بیگانـه ، بـرون کـن دشـمن از خانـه وطـن از لـوث خـائن پـاک تـر از دور کسـرا کـن نبایـد سـخرة دنیـا شـدن چـون مردمـی عـاجز به همت کوش نام مـرز و بـوم خـویش احیـا کـن فانی در ادامه به وجود دولتمردان لایـق و شایسـته اشـاره مـی کنـد و از هـم میهنـان خـود می خواهد زمام امور کشور را به دست افرادی توانا و آگاه دهند تا با توانایی و علم خویش کشتی میهن را به ساحل سلامت و آزادی رسانند: نظــام ملــک را در تحــت نظــم مــرد دانــا نــه زمــام مملکــت بــر عهــدة شــخص توانــا کــن رجــال بــاسیاســت را نمــا مســئول کابینــه وکیــل پارلمــان را از وطــن خواهــان دانــا کــن قضــاوت را بــه دســت قاضــیان پــاک دامــن ده وز این رو خـادم و خـائن ز یکـدیگر مجـزا کـن غرض مگذار کاین کشور فتـد در دسـت بیگانـه مخواه ازدیگران اصلاح ملک ، ازخود تمنـا کـن بیا، هان ، گوش کن ایـن گفتـة شـیوای فـانی را الا ای ملــت ایــران ، بیــا و فکــر فــردا کــن فانی هدف خود از سرودن این شعر را در دو بیت آخر بیان می کند؛ آنجـا کـه او از ایرانیـان می خواهد که نخست از افتادن کشور به دست بیگانگان جلوگیری کنند و در ایـن مسـیر چشـم به کمک دیگران نداشته باشند و فقط به نیروی داخلـی خـود اکتفـا کننـد و سـپس بـه آینـدة مملکت خویش چشم دوزند و در کنار هم برای ساختن ایرانی آباد و آزاد تلاش کنند.