Abstract:
محور بودن موضوع اخلاق در تحلیل های ساختاری کتاب فرج بعد از شدت، سبب نادیده گرفتن داستان های غنایی این کتاب شده است. در این مقاله تلاش می شود این داستان ها بر اساس الگوی پراپ، پژوهشگر روسی نقد و تحلیل شود. در ساختار داستان های غنایی این کتاب، مطابق با نظریه پراپ، وضعیت آغازین حکایت ها با موقعیت پایداری شروع می شود. سپس اولین نقش مایه در ساختار قصه، پیدا شدن قهرمان یا شر یا کمبود است. عنصر شر از نوع تهیدستی در یک چهارم داستان ها مشترک است و عامل حرکت دوم در داستان است. در حدود نیمی از داستان ها ضدقهرمان، وزیر یا خلیفه دربار است که به آسانی با مکارم اخلاقی خود به یاریگر یا بخشنده تبدیل می شود واین کار سبب کمرنگ شدن رنگ و هیجان داستان های غنایی کتاب می شود. نبودن شخصیت های حیوانی، فراانسانی، جن وپری و عناصر خارق العاده به حقیقت مانندی داستانها کمک کرده است. محوریت اخلاق در این کتاب سبب متداخل شدن نقش عناصری چون ضد قهرمان، یاریگر و بخشنده شده است. گره برخی از داستان ها بدون کنش یا تلاش زیادی باز می شود و این نتیجه ذهن ساده مولف و مخاطبان عصر مولف است.
The pivotal role of ethics in structural analyses of the book Faraj ba’d az Shedat has led to neglecting its lyrical tales. This paper aims to analyze such tales based on Propp’s model. In accordance to Propp’s theory، the beginning phase of tales starts with stability situation. Then، the first function in the story is the appearance of the hero or villain or defection. The villain in the form of poorness is common in one fourth of the tales and it is the second factor of movement in them. In almost half of the tales the anti-hero is the minister or caliphate of the court who easily becomes the helper or donor via his moral virtues and this in turn decreases the excitement and dynamicity in lyrical tales of this work. The lack of animal، supernatural characters as well as fairies and marvelous elements has contributed to the verisimilitude of tales. The moralistic orientation of this work has confused the function of various elements such as anti-hero، helper and donor. The dilemma of some tales is solved without much effort which is the result of the simple mind of the author and his contemporaries.
Machine summary:
تقوی نیز در کتاب حکایت های حیوانات در ادب پارسی این سه مرحله را به این شکل توضیح داده است: 1- تعادل (آرامش) 2- برهم خوردن تعادل (اغتشاش و کشمکش) 3- تعادل ثانوی(تقوی، 1376: 382) پیشینه تحقیق به سبب عربی بودن اصل کتاب فرج بعد از شدت و قصاید عربی آن، کمتر به عنوان یک متن مکتبخانه ای مورد توجه بوده است و بیشتر برای وعاظ وخطبا استفاده شده است.
مرحوم ملک الشعرای بهار در کتاب سبک شناسی درباره محمد عوفی چنین می گوید: «تألیف دیگر او ترجمه کتاب فرج بعدالشده است تالیف قاضی محسن تنوخی که قسمتی از آن را مؤلف جوامع، در باب هفتم از قسم چهارم و سایر ابواب آورده است ولی نسخه آن کتاب هنوز به نظر حقیر نرسیده است و گمان دارم در تهران در یکی از کتابخانه های شخصی موجود باشد و درست معلوم نیست کتاب الفرج بعد الشدة که به پارسی موجود می باشد و مترجم آن حسین بن اسعد بن الحسین المؤیدی الدهستانی است، انتحال آن کتاب است یا ترجمه ایست جداگانه؟» (بهار، 1376: 3/954).