Abstract:
دکتر سیروس پرهام، در جلد اول کتاب «دستبافتهای عشایری و روستایی فارس» اشاره میکند که نقش «ناظم» قشقایی را در بازار فرش تهران به نام «حاج خانمی» میشناسند. نگارنده در این پژوهش سعی بر آن داشته است که به روش توصیفی-تحلیلی و با گردآوری اطلاعات به صورت میدانی این حقیقت را آشکار سازد که سهوی در این مورد روی داده است و ناظم با حاج خانمی فرق دارد. طرح حاج خانمی یک نقش لچک ترنج با شبکههای لوزیسان از گلهای چند پر است که حوالی یک سده پیش در کاشان ابداع گشته و بعد به دیگر مناطق شهریبافت رسیده است. در مقابل، ناظم طرحی یک دوم است که اغلب در میان طایفه کشکولی از ایل قشقایی بافته میشود و سنتزی است از شیوههای نقشپردازی ایلیاتی و شهری. در ناظم نیم-سروهای مشبک بر کنارهها جای گرفتهاند و پردهای پر چین و شکن طرح را بر روی زمینهای از یک گلدان هزار گل میگشاید. نقشهای ناظم و حاج خانمی هویتهای مجزا دارند.
Machine summary:
واژگان کلیدی: فرش، نقش، حاج خانمی، ناظم، سیروس پرهام مقدمه بیش از سه دهه پیش، برای نخستین بار در ادبیات فرش، دکتر سیروس پرهام، پژوهشگر و فرششناس بلندپایه ایرانی، مطلب دقیق و عالمانهای درباره نقش ((ناظم)) و حواشی پیرامون آن در جلد اول و نیز ملحقات جلد دوم کتاب ((دستبافتهای عشایری و روستایی فارس۱)) به دست داد.
حاج خانمی پس از ابداع، به وسیله ((محتشم))، تولیدکننده و برند مشهور فرش کاشان در اواخر قاجار، بافته میشود و بعدها در قزوین، شخصی به نام اعتمادی که از بافتههای قدیمی محتشم به عنوان الگو بهره میجسته است، این نقش را به بافندگان خود سفارش داده است.
شواهد نشان میدهد که ادواردز قالیچهای با نقش حاج خانمی ندیده است و بنابراین در کتاب او به این نقش نه در بخش کاشان و نه در مناطق دیگر اشاره نشده است؛ هر چند ناظم نیز در کتابش به همان گمنامی است.
شبکههای لوزی سامان یافته از گلهای چند پر، مهمترین ویژگی نقش حاج خانمی است که عنصر غالب زمینه و لچکهای جانبی این گونه فرشها نیز میباشد(تصویر۹).
نگارنده این سطور گمان میکند در بازار فرش تهران در حدود سه تا چهار دهه پیش نمونههای بیشتری از قالیچه تصویر ۱۷ وجود داشته است و شباهت کلی طرح آن با ناظمها سبب گشته تا این دو نقش یکسان پنداشته شوند.
دیگری کوشش حاجیه خانم جهان آرا بیبی قشقایی میباشد در توسعه نقش ناظم و دیگر نقوش کشکولی، که این دو در کنار هم، دکتر پرهام و نیز تجار بازار فرش تهران را متقاعد کرده است که ناظم همان حاج خانمی است.