Abstract:
در قرن اخیر تغییرات اقلیمی و تحولات اقتصادی - اجتماعی کشورهای جهان موجب توجه فزآینده مردم به پدیده خشکسالی گردیده ، به طوری که پـیش بینـی ، تشـخیص و ارزیـابی اثـرات ایـن پدیـده در بسیاری از کشورها از جهات گوناگون در برنامه ریزی راهبردی کشاورزی و مدیریت منابع آب اهمیـت بحرانی یافته است . از طرفی رخداد این پدیده را با اطمینان کامل نمی توان پیش بینی کرد، بلکـه بایـد آن را رخدادی تصادفی تلقی کرد. هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه و بسط یک مفهوم جدید از خشکسالی اقلیمی و روشی نوین برای تشخیص و ارزیابی آن بر پایه رابطه سه گانه بـین خشکسـالی و متغیرهـای هواشناختی مانند بارندگی ، تابش خورشیدی و ساعات آفتابی است . بدین منظور با اسـتفاده از داده هـای هواشناختی ایستگاه همدیدی یزد در دوره آماری ١٩٨٠-٢٠١٠، ابتدا نمودارهای دوگانه ی خشکسـالی - خورشیدی (DGM) در ایستگاه یزد ترسیم شد و مشاهده گردید وضعیت خشکی برخی از ماه ها نسبت به جدول توصیف کیفی خشکسالی و ترسالی براساس شاخص نمره استاندارد Z-Score تغییـر مـی یابـد. در مرحله ی بعد نقشه منحنی های هم ارزش بارش استاندارد شده ترسیم و متغیرهای معادلـه آنگسـتروم چون تابش خورشیدی و ساعات آفتابی به عنوان متغیرهای مرجع رسم شد. ایـن تکنیـک کـه بـه عنـوان روش سه گانه ترسیمی (TGM) موسوم است ، الگوهای رفتاری بین پدیده خشکسالی و متغیرهای تابش خورشیدی و ساعات آفتابی را به صورت بارز نمایان می سازد. نتایج نشان داد که رابطه رگرسیون خطـی بین خشکسالی و معادله آنگستروم ٠/٨٠ و در دوره های خشکی ، دامنه ی کمی متغیرهـای تابشـی H/Ho، S/So به ترتیب ٠/٦٦-٠/٧٩ و ٠/٧١-٠/٨٦ می باشد.
Machine summary:
سن (٢٠٠٨) نیز در کتاب خود از این روش به عنوان TDSIM نام برده و معتقـد است که مدل های رگرسیونی چندگانـه ی مختلـف کـه تـابش خورشـیدی را بـا دیگـر متغیرهای اقلیمی مرتبط می سازند با توجه به ماهیت چنـین تکنیـک هـای آمـاری دارای محدودیت هایی هستند، از جمله اینکه با افزایش متغیرهای ورودی به مدل منـابع ، خطـا نیز افزایش می یابد و در بسیاری از موارد تغییرات این متغیرها، تغییرات تابش را توجیه نمی کند، اما با کاربرد نمودارهای TDSIM می توان تغییرات تابش را براساس دو متغیـر دیگر و مرتبط با هم بـه طـور همزمـان تفسـیر کـرد.
در ایران با توجه به گسترش بیابان های وسـیع و وجـود تابش خورشیدی برای تکمیل ایـن گونـه مباحـث و رفـع پـاره ای از ابهامـات ، در ایـن پژوهش ویژگی های گوناگون خشکسالی اقلیمـی چـون تشـخیص زمـان آغـاز، پایـان ، تداوم ، و امکان پیش بینی ایـن پدیـده بـر اسـاس روابـط بـین ایـن پدیـده و متغیرهـای خورشیدی به ویژه میزان انرژی تابشی دریافت شـده در سـطح زمـین و تعـداد سـاعات آفتابی در ایستگاه همدیدی مورد بررسی قرار گرفته است و این روابـط بـا اسـتفاده از تکنیک های آماری و ریاضی و منطقی ، مدلسازی و شبیه سازی خواهد شد.
1- stochastic modelling 2- DGM 3- TGM مواد و روش ها در پژوهش حاضر پس از بررسی و مرور پیشینه ی علمـی موضـوع ، ابتـدا داده هـای هواشناختی مانند تابش خورشیدی رسیده به زمین (١-d ٢-Mj m)، ساعت آفتابی (hr) و بارش (mm) ایستگاه همدیدی یزد در مقیاس زمـانی ماهانـه در دوره آمـاری ١٣٧٠ تـا ١٣٩٠ از سازمان هواشناسی کشور ١ اخـذ گردیـد.