Abstract:
اسلام برای عقل ارزش فراوانی قائل است و حجّیت آن را می پذیرد و به ایمانی که متکی به عقل نباشد چندان بهایی نمی دهد و برای ایمان و اعمال نیک کم عقلان و سفیهان ارزش چندانی قائل نیست.
اسلام شرط مکلّف شدن به هر نوع تکلیفی و پذیرش هر مسئولیتی، چه دینی و چه اجتماعی، بهرهمندی فرد از نیروی تعقّل می داند.
در روایات اسلامی از عقل به عنوان پیامبر درونی تعبیر می شود و فقهای شیعه عقل را یکی از ادّله چهارگانه استنباط احکام شرعی به حساب می آورند؛ و علم و تجربه به برکت عقل کارآیی لازم را پیدا می کنند و نقش عمدهی عقل در تعدیل غرائز و عواطف و احساسات انسان قابل انکار نیست. روایات منقول در مقاله نیز عهدهدار بیان این حقایقند.
Machine summary:
» (همان، ح30) باری، زیر بنایی بودن عقل نسبت به ایمان تا حدی است که خداوند در قرآن خویش حتی در یک آیه هم بندگان را امر نفرموده که نفهمیده به قرآن و یا به هر چیزی که از جانب اوست ایمان آورند یا راهی را کورکورانه بپیمایند، و حتی قوانین و احکامی که برای بندگان خود وضع کرده و عقل بشری به تفصیل، ملاکهای آنها را درک نمیکند نیز به چیزهایی که در مجرای احتیاجات قرار دارد علت آورده است، مانند ﴿إن الصلاة تنهی عن الفحشاء والمنکر ولذکر الله أکبر﴾ (عنکبوت(29)، آیه45) همانا نماز از بدکاری و منکرات جلوگیری میکند، و یاد خدا بزرگتر است.
(ری شهری، 1375: ج3، ص2035) عقل و وحی انسان فطرتا موجودی کمال جو و سعادت طلب است و همۀ تلاش های خود را دانسته یا نادانسته برای تحقق این امر فطری بکار می برد و از هر عاملی که بداند و یا احتمال دهد که می تواند او را در رسیدن به هدف یاری دهد استمداد می جوید و در این وادی به حقیقت باید پذیرفت و اذعان نمود که مهمترین و پرتوان ترین عاملی که می توانند بشر را در رسیدن به کمال و سعادت یاری دهند وحی است و سپس عقلی که به برکت وحی کارآمدی خود را توانمند ساخته و به اثبات رسانیده باشد و در روایات متعدد اسلامی این دو یار دیرینه به عنوان حجت های الهی در بین مردم معرفی گشته اند.
علی( فرمود: عقل بر دو قسم است یکی عقلی که به طور طبیعی نصیب بشر میشود و دیگری عقلی که از راه شنیدن سخنان دیگران و فرا گرفتن معلومات این و آن عاید انسان میگردد؛ ولی برای کسی که عقل طبیعی و سالم ندارد شنیدن مقالات و سخنان علمی سودبخش نیست مانند کسی که چشمش نابیناست و نمیتواند از پرتو نور آفتاب استفاده کند و چیزی را ببیند.