Abstract:
از عمده ترین تفاوت های میان دو روش تفسیر اجتهادی و نقلی، نحوه تعامل آن ها با روایات است؛ تا جایی که اختلافات مبنایی موجود میان این دو روش تفسیری و بروز تعارض های جدی در نحوه برخورد با آیات و روایات در قرون اخیر و نتایج حاصل از آن، بررسی دقیق آن ها را حائز اهمیت می سازد. این جستار در صدد است با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی محکم و متشابه در روایات، ذیل آیه ۷ سوره آل عمران پرداخته و آن را با نظر علامه طباطبائی مقایسه نماید. در این راستا، نظر صاحب المیزان با تفاسیر روایی نور الثقلین، البرهان، کنز الدقائق، الصافی، قمی و عیاشی مقایسه شده و پس از دست یابی به تعریفی جامع، میزان انطباق آن ها با آیه شریفه و روایات مرتبط، ارز یابی شده است. از جمله نتایج پژوهش این است که بنابر شیوه اجتهادی علامه، در استفاده توام از عقل و نقل و اعتقاد به عدم حجیت خبر واحد در غیر مسائل فقهی، خصوصا اصول دین و معارف تفسیری، مشخص می شود نظر علامه با روایات هم خوانی کامل دارد؛ ضمن اینکه برخلاف غالب تفاسیر روایی به تعارض ظاهری میان روایات متنوع نیز پاسخ می دهد. دیگر اینکه معصوم علیه السلام، بنابر وظیفه ای که در هدایت مردم دارد، عالم به تمامی قرآن است و خارج ساختن علم به حتی یک آیه از قرآن از گستره علمی ایشان، در معنای نقض غرض مسئولیتی است که به عنوان ولی الهی از سوی خدا بر عهده وی نهاده شده و منافی حکمت خداوندی است؛ اما این امر منافاتی با انحصار علم به تاویل به خدا در آیه شریفه ندارد.
Machine summary:
بررسی آرای مفسران روایی در معنای محکم و متشابه مجموع روایاتی که در تفسیرهای نور الثقلین، البرهان، کنز الدقائق، تفسیر الصافی، تفسیر قمی و تفسیر عیاشی در این باره آمده به شرح زیر است: عن أبی جعفر علیه السلام قال: «إن أناسا تکلموا فی القرآن بغیر علم، و ذلک أن الله تبارک و تعالی یقول: هو الذی أنزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن أم الکتاب و أخر متشابهات فأما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة و ابتغاء تأویله و ما یعلم تأویله إلا الله الآیة، فالمنسوخات من المتشابهات، و المحکمات من الناسخات».
<FootNote No="121" Text=" بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، «البرهان فی تفسیر القرآن»، ج ۱، ص ۵۹۷"/> از عبدالله بن حماد از یکی از صادقین علیهمالسلام دربارۀ قول خداوند و ما یعلم تأویله إلا الله و الراسخون فی العلم نقل شده که فرمود رسول خدا افضل راسخان در علم است و خداوند تمامی آنچه از تنزیل و تأویل بر وی نازل کرده را به وی آموخت و خدا اینگونه نیست که چیزی را بر وی نازل کند در حالیکه تأویل آن را به وی نیاموخته و اوصیای بعد از او به تمامی آن علم دارند.
عن ابی عبیدة قال: سألت أبا جعفر علیه السلام عن قول الله عز ذکره: «الم غلبت الروم فی أدنی الأرض «قال: فقال: یا با عبیدة ان لهذا تأویلا لا یعلمه الا الله و الراسخون فی العلم من آل محمد»<FootNote No="124" Text=" عروسی حویزی، عبد علی بن جمعة، «تفسیر نور الثقلین»، ج ۱، ص ۳۱۵ و قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، «تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب»،ج ۳، ص ۴۲"/> ابوعبیده گفت: شنیدم ابوجعفر دربارۀ آیات ابتدایی سورۀ روم فرمود: ای ابو عبیده برای این آیات تأویلی است که فقط خدا و راسخان در علم از آل محمد میدانند.