Abstract:
دکتر غلامحسین یوسفی یکی از استادان مسلّم زبان و ادبیّات فارسی و در زمینة علوم و نظریّههای ادبی، صاحبنظر بود و نقد و نظرهای ارزشمندی در ارزیابی شعر فارسی، از خود بهجا گذاشت. به اعتقاد او آثار ادبی و خصوصاً اشعار ماندگار فارسی، در عین حال که از ماهیّت ادبی و شروط هنری برخوردارند، رسالتهای اجتماعی بر عهده دارند. او در نقد عملیِ تعدادی از اشعار ماندگار فارسی، نشان داده است که هر شعری که ماهیّت هنری دارد، باید معنی و صورتی داشته باشد. صورتِ بیمعنی و معنیِ بیصورت نمیتواند مؤثّر و ماندگار باشد، در نتیجه از هدف اجتماعی خود باز میماند. هرچند صورت و معنی جدا از هم قابل تحقّق نیستند، در هماهنگی برای آفرینش اثر ادبی، معنی به اندازة صورت اصالت دارد و در عین حال یکی از شروط ماندگاری هنر این است که صورت تناسب لازم و کافی را با معنی داشته باشد. در این نوشته دیدگاههای او را در مورد اهمّیّت و اصالت صورت و معنی، تناسب میان آن دو، آثار هماهنگی صورت و معنیِ متناسب و رسالتهای آثار هنری بررسی کردهایم. نتیجه این است که معنیِ بیصورت هنر محسوب نمیشود و صورت بیمعنی ماندگار و مؤثّر نیست و اثر هنری که مؤثّر نباشد، نمیتواند نتیجة اجتماعی داشته باشد و عملاً از شروط شهرت و ماندگاری عاطل میشود.
Machine summary:
هنگام مواجهه با این دسته از آثار، این پرسـش بـه ذهـن می رسد که در میان محققان ایرانـی چـه کسـانی در مـورد ماهیـت و جـوهر و کـارکرد اجتماعی ادبیات اظهار نظر کرده اند؟ یکـی از نظریـه پـردازان ایرانـی کـه در ایـن زمینـه سخن های فراوان گفته ، مرحوم دکتر غلامحسین یوسفی است .
۲-۱-۱- اصالت و اهمیت از آن صورت است یا معنی وقتی که اثر هنری از رابطه و تناسب صورت با معنـی حاصـل مـی شـود، نخسـتین سؤال منطقی که به ذهن منتقد می رسد، این است که از میـان ایـن دو عنصـر اصـالت و اهمیت از آن کدام یکی است ؟ آیا معنی چیزی است که از قبل وجـود دارد و شـاعر آن را در صورتی هنری بیان می کند یا معنی همان چیزی اسـت کـه بـا صـورت بـه وجـود می آید.
از نظر یوسفی صورت زیبا در اثر هنری مهم اسـت و کارکردهـایی دارد، از جملـه : ۱- در ایجاد مقبولیت معنی و حفظ دوام آن در طول اعصار مؤثر است ؛ ۲- اگر در خور حالت و عاطفة هنرمند باشد، می تواند بر مخاطب اثر بگذارد چنان کـه «مسـرت و شـوق روحانی در غزل های مولوی با آهنگی شاد و دل انگیز بیان شده است و موسیقی شعر او چنان دلپذیر...
(یوسفی ، ۱۳۷۰الـف ، ص ۹۲) اگر صورت با عاطفة هنرمند تناسب و هماهنگی داشته باشد و از مجمـوع آنهـا یک پیکر هنری خلق شود، هنر تأثیر مطلوبی بر مخاطب خواهد داشت چنان کـه «لطـف طبع مسعود سعد و توانایی او در ادای معانی و احساسات و عواطف خویش بـه حـدی است که در خواننده نفوذ و او را دگرگون می کند و این قـدرت تـأثیر نتیجـة هنـر بیـان است .