Abstract:
عرفا برای اقناع و متقاعدسازی مخاطبان خود و همچنین برای انتقال و تشریح مفاهیم عرفانی، از شیوههای مختلف و امکانات زبانی و ادبی متعددی بهره بردهاند. یکی از شیوههایی که در اقناع مخاطب و همسو کردن او با عقاید مطرح شده تاثیر شگرفی دارد، استفاده از اعتقادات مخاطب و توسل به عقاید خود ایشان است که به عنوان مهمترین اصل از اصول ارتباطات اقناعی نیز مطرح شده است. لذا با توجه به این که مخاطبان عرفا مسلمانان بودهاند و آیات قرآنی و سخنان بزرگان دین جزء اعتقادات عمیق آنها محسوب میشده، طبیعی است که عرفا برای متقاعد ساختن مخاطبان خود، از حجّیت قرآن برای حجّیتبخشی به کلام خود بهره برده باشند. سنایی به عنوان نخستین کسی که به طور رسمی عرفان را وارد حوزه ادبیات کرد، با اشراف کامل به مقبولیّت قرآن و حدیث نزد مسلمانان، هر جا که لازم میبیند، در موضوعات مختلف دینی و اخلاقی از جمله: توحید حق تعالی، تنزیه، ستایش جایگاه حضرت علی(ع)، نکوهش دنیاپرستی و ... برای اثبات صحّت گفتار خود و جلب تایید مخاطب، به آیات و احادیث متوسل میشود و از این طریق به راحتی کلام خود را برای مخاطب قابل پذیرش میسازد.
Machine summary:
سنایی موضوع نظام احسن را به شیوه های مختلف در آثار خود مطرح کرده است و علاوه بر احتجاج به مضمون کلام الهی و آیات قرآنی از ابزارهای دیگری نیز برای بیان نظام احسن بهره برده است .
سنایی نیز با وقوف کامـل بـر ایـن نکتـه ، جـایی کـه میخواهد شأن والای امیرالمؤمنین را یادآور شود، به حدیثی موثق و متواتر متوسـل مـیشـود و میداند که تنها از طریق ذکر حدیث متواتر است که میتواند مخاطب خود را قانع کند، چـرا کـه امکان دارد مخاطبان سنایی به انکار مقام والای حضرت علی (ع ) بپردازند و سنایی از این طریق راه مناقشه را بر آنها میبندد و کلام خود را به تأیید رسول اکرم (ص ) میرساند و به این ترتیـب حجت بر همگان تمام می شود.
استفاده از داده های ذهنی مخاطـب و آنچه برای او مسلم و پذیرفته شده است ، یکی از اصول رایج اقنـاع مخاطـب و اولـین اصـل در نظرات بینگر برای اقناع مخاطب محسوب میشود که تحت عنوان مسأله تـداعی مطـرح شـده است و این امر ثابت میکند که هرچند نظریات جدید ارتباطاتی سـابقه ای بـه درازای عمـر ادب فارسی و آثار پدید آمده در آن ندارد، ولی مواردی را میتوان یافت که پیشینیان ما، این اصول را در گفتار خود رعایت کرده اند و شاید همین امر یکی از دلایل ماندگاری آثار آنها و حسن پذیرش آن ، هم در زمان حیاتشان و هم در دوران بعد از آنها شده است .