Abstract:
عواقب و آثار فعالیتهای انسانی در چند دهه اخیر گاه چنان مخرب و غیرقابلبازگشت به حالت اولیه بوده که توجه همه اقشار را به خود جلب کرده است. یکی از این اثرات، فروچالههایی است که در بخشهای مختلف سیاره زمین و ازجمله ایران، استان همدان و بهصورت متمرکز در دشت کبودر آهنگ-فامنین اتفاق افتاده است. دراینارتباط، پژوهشگران معتقدند که مهمترین پیامدهای برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی، حفر چاههای غیرمجاز و فعالیت نیروگاه حرارتی شهید مفتح، تغییر پارامترهای خاکی و پیدایش فروچالههای منطقه است. بدین منظور کلیه اطلاعات زمینشناسی، گسل، هیدرولوژیکی، ارتفاعی، شیب، جهت شیب، کاربری اراضی و راههای منطقه با استفاده از نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی، مدل رقومی ارتفاعی و تصاویر Google Earth استخراج و جهت بررسی روند فروچالهها با توجه به تعداد و تراکم آنها در نرمافزار GIS وزن دهی گردید. نتایج نشان میدهد که تراز آبهای زیرزمینی، زمینشناسی، کاربری اراضی و دامنه ارتفاعی از مهمترین عوامل اثرگذار در ایجاد فروچاله است؛ اما نقش عوامل خارج از منطقه و در بخشی دورتر از فروچالهها که باعث افت شدید آبهای زیرزمینی شده است، در یک دید فضایی اهمیت بیشتری دارد. احداث سد اکباتان بر روی مهمترین رودخانه تامینکننده آب دشتهای موردمطالعه، گسترش شهر همدان و تغییر کاربری اراضی اطراف آن ازجمله در شهر بهار به کشاورزی، مانع از رسیدن آب به دشتهای کبودرآهنگ و فامنین همانند سابق شده و افزایش تقاضای آب در پاییندست به همراه شرایط مساعد محیا شده از قبل (انحلال آهک) باعث ایجاد فروچالههای متعدد شده است.
Machine summary:
نتایج نشان می دهد که تراز آب های زیرزمینی، زمین شناسی، کاربری اراضی و دامنه ارتفاعی از مهم ترین عوامل اثرگذار در ایجاد فروچاله است ؛ اما در یک دید فضایی نقش عوامل خارج از منطقه و در بخشی دورتر از فروچاله ها که باعث افت شدید آب های زیرزمینی شده است ، اهمیت بیشتری دارد؛ احداث سد اکباتان بر روی مهم ترین رودخانه تأمین کننده آب دشت های موردمطالعه ، گسترش شهر (همدان ) و تغییر کاربری اراضی اطراف شهرها، از مرتع به کشاورزی، مانع از رسیدن آب به دشت های کبودرآهنگ و فامنین شده و افزایش تقاضای آب در پایین دست به همراه زیرساخت مناسب فراهم شده از قبل (انحلال آهک ) در ایجاد فروچاله ها نقش مهمی داشته اند.
(رجوع شود به تصویر صفحه) در منطقه موردمطالعه تعداد ٢٧ فروچاله شناسایی شد و عواملی همچون دامنه ارتفاع ، دامنه شیب ، جهت شیب ، زمین شناسی، کاربری اراضی، فاصله از جاده ، فاصله از رودخانه ، فاصله از گسل و درنهایت آب های زیرزمینی در تشکیل و وقوع فروچاله ها بررسی شد و وزن هریک از لایه عامل ها به صورت نمودار ترسیم گردید (شکل ٢).
(رجوع شود به تصویر صفحه) شکل ١٥: نقشه ی حوضه های آبریز بالادست و پایین دست محدوده ایجاد فروچاله ها (سازمان آب منطقه ای همدان ، ١٣٩٥) لازمه بررسی فروچاله ها، وزن دهی عوامل مؤثر محیطی ازجمله : لیتولوژی، آبراهه ، گسل ، کاربری اراضی، دامنه ارتفاعی، شیب ، جهت شیب ، تراز آب های زیرزمینی و جاده در محل وقوع فروچاله ها است .