Abstract:
علوم انسانی ایران دستکم در دو مسیر متمایز عمل کرده است: انتقادی و اکتشافی. شایگان سبکی از آفرینش دانش و معانی و یکی از کارنامههای فکری علوم انسانی را بهدستمیدهد وتاثیر و تاثر دوسویه میان علوم انسانی ایرانی با وقایع و رویدادهای همبافت اجتماعی و فرهنگی را برآفتابمیکند. روشمطالعۀ حاضر تحلیل محتوای متون شایگان بهعلاوۀ زمینهکاوی اجتماعی است. دستکم پنج نسخه بدینشرح بهدست آمد: نخست، تحقیقات علمی دربارۀ حکمت معنوی آسیا؛ دوم، برساختهشدن آسیادربرابر غرب؛ سوم، آزمون تاریخی ایدئولوژی؛ چهارم؛ نسخۀکثرتگرایی و حقیقتهای چندگانه؛ پنجم، پناهبردن به بیانهایحسی بیرون از ادراکهای مفهومی. بذرهایی از تمام این نسخهها در هریک از آنها در حالت کمونی بهسرمیبرند و به کثرت شایگان نوعی وحدتمیبخشند. بهگواهی شایگان، علوم انسانیما، با بالا و پایینشدن جامعۀ ایران و جهان، بسیارپیچوتابخورده است، گاه زبان ناظر و گاهی نیز زبان عامل گشوده است. مباحث شایگان درگیر آشناییزدایی از کلمات مانوس ما هستند. شایگاناز حکمت قدیم و فلسفۀ جدیدسخنمیگوید، تاریکاندیشی جدید را برملامیسازد، و ضمن برحذرداشتن از تلفیقهای آبکی و چندپارگی ذهنی، شوق حضور در فضاهای میانیرا به دلهای مامیافکند. پوچی و معنا در این نسخهها بر هم میپیچند و با هم دوئل میکنند.
Machine summary:
افرادی درعدادِ داریوش شایگان، ناتل خانلری، سیدحسین نصر، مجید تهرانیان، صادق کیا، و بهرام فرهوشی در مؤسساتی چون بنیاد فرهنگ ایران، مرکز ایرانی مطالعۀ فرهنگها، پژوهشکدۀ علوم ارتباطی و توسعۀ ایران دست به فعالیتهای مهم تحقیقاتی میزدند و چنانکه گفتیم حکومت وقت نیز نهتنها از این کارها بدش نمیآمد، بلکه تاحدی حمایت هم میکرد تا بلکه بتواند برای خود در جامعه و فرهنگ نفوذی معرفتی و معنوی فراهم آورد.
یعنی هم حامیان حکومتی با تأخیر متوجه نیاز به این نوع آفرینشهای فکری و معرفتی دربارۀ فرهنگ ایرانی و مراودات آن با فرهنگهای دیگر شده بودند و هم خود کنشگرانی مثل شایگان و تهرانیان دیر جنبیده بودند؛ چون نارضایتیهای اجتماعی و ناخرسندی نخبگان حوزۀ مدنی و عمومی انباشته شده بود و علائمی از آن بهچشم میخورد.
4 نسخۀ نخست: تحقیقات علمی دربارۀ حکمت معنوی آسیا نسخۀ نخست در دهۀ چهل است که شایگان با آن زمینههای خانوادگی که اندکی پیش گفتیم در جهان میگردد و در ایران نیز با حکما و علامه آشنا میشود و سنتهای دستنخوردۀ معنوی توجه او را تحتتأثیر هانری کربن بهخود جلب میکند.
در این دوره است که آسیا دربرابر غرب (شایگان 1356) برساخته میشود؛ تحتتأثیر شرایطی از جهان که انسان مدرن بعد از جنگهای جهانی و فاشیسم و نازیسم و استالینیسم و ماشینزدگی بهنوعی در وضع نفس لوَامه بهسر میبَرد؛ خود را ملامت میکند که چگونه از همۀ مبانی و ارزشهای سنت عبور کردم و به عقل خود و ارادة آزاد خود بسنده کردم، اما حاصل آن دنیای خوبی نبود.