Abstract:
شمسالدین محمد ذهبی (م ۷۴۸) یکی از مورخان بنام شافعی مذهب اهلسنت است. او در اثر خویش، المنتقی من منهاج الاعتدال، نقش حضرت علی علیه السلام در جنگ خیبر را مورد نقد قرار داده است. شهرت ذهبی در تاریخ و نیز جایگاه او در جامعه اهلسنت، سنجش داوری او را برای محققان و پژوهشگران لازم میدارد. برایناساس، پژوهش حاضر گزارش ذهبی را در خصوص نقش امام علی علیه السلام در رخداد خیبر، در سه محور ارزیابی کرده است: فتح دژهای خیبر، تصرف برخی قلعهها با صلح یا جنگ، جدا کردن درب خیبر از آستان، نتیجه بررسی دیدگاه مورخان و ارزیابی محتوایی و سندی روایات مربوط به این گزارشها، چنین است که ذهبی با وجود اعتبار سندی و صحت محتوایی گزارههای مذکور، که میتواند موجب پذیرش هر مورخ بیطرفی باشد، متعصبانه روایات را گاه مخدوش و گاه جعلی اعلام نموده است. او با بیان عدم چیرگی بر خیبر در یک روز و نیز اعلام اینکه برخی دژهای خیبر با صلح فتح شده و جعلی بودن گزارش جداسازی درب خیبر به دست حضرت علی علیه السلام، نقش آن حضرت در این غزوه و نحوه تصرف و حوادث پیرامونی آن را کمرنگ نشان داده است.
Machine summary:
برايناساس، پژوهش حاضر گزارش ذهبي را در خصوص نقش امام علي( در رخداد خيبر، در سه محور ارزيابي کرده است: فتح دژهاي خيبر، تصرف برخي قلعهها با صلح يا جنگ، جدا کردن درب خيبر از آستان، نتيجة بررسي ديدگاه مورخان و ارزيابي محتوايي و سندي روايات مربوط به اين گزارشها، چنين است که ذهبی با وجود اعتبار سندی و صحت محتوایی گزارههاي مذكور، که میتواند موجب پذیرش هر مورخ بیطرفی باشد، متعصبانه روایات را گاه مخدوش و گاه جعلي اعلام نموده است.
او با بیان عدم چيرگي بر خيبر در يك روز و نيز اعلام اینکه برخی دژهاي خيبر با صلح فتح شده و جعلي بودن گزارش جداسازي درب خيبر به دست حضرت علي(، نقش آن حضرت در این غزوه و نحوة تصرف و حوادث پيراموني آن را کمرنگ نشان داده است.
درحالیکه ويژگي غالب در كتاب تاريخ الاسلام صرفاً نقل وقايع تاريخي در کنار شرح رجال تاریخ اسلام بوده، او در اين كتاب، فتح خيبر را توسط اميرمؤمنان( فقط گزارش نموده است.
4 كتاب ميزان الاعتدال نيز تراجمنگاري است و اساس آن جرح و تعديل راويان است و انتظار نقل و نقد گزارة تاریخی در این کتاب وجود ندارد، اگرچه ذهبي در این کتاب نیز در شرححال عليبن احمدبن فروخ، گزارش حمل درب خيبر توسط اميرمؤمنان( را منكر شده 5 و بدینسان، در روایت خدشه وارد کرده است.
14 ذهبي بر اين باور است كه فتح خيبر در يك روز صورت نگرفته، بلكه برخي از قلعهها با جنگ و بعضي با صلح فتح محمدبن موسي حازمي، الأماكن، ص419-420.