Abstract:
مردان در حماسهها عهدهدار نقشهای اصلی هستند و حضور زنان در سایه قرار میگیرد. اگر این حماسه موضوع دینی داشته باشد، منع حضور زنان دوچندان میشود. پژوهش حاضر جایگاه زن را در نگارههای نسخة حملة حیدری باذل مشهدی (مورخ۱۲۲۲ ه.ق، محفوظ در کتابخانة ملی فرانسه) از منظر موضوع، ارتباط متن و تصویر، شاخصههای تصویری و... بررسی میکند. برای نشاندادن اهمیت جایگاه زن در این نسخه، نگارههای آن را با یکی از نسخ همعصر، یعنی چاپ سنگی مصور حملة حیدری راجی کرمانی، مقایسه میکنیم. این دو نسخه تقریباً در یک دورة زمانی (عصر قاجار) اما در دو مکان مختلف (هند و ایران) مصور شدهاند. این مقایسه تطبیقی نشان میدهد که حملة باذل، زن را در نقشهای متنوع و گوناگونی به تصویر درآورده است؛ از زن در جایگاه قدیس یا فرشته گرفته تا زنانی در نقش نوازنده و رقصنده. اما تصویر زن در نگارههای حملة راجی به فرشته و قدیس محدود میشود. نگارگر این نسخه با ابداع شیوهای نوین و خلاقانه، نهتنها بر حضور زنان چشم نپوشیده، بلکه آنان را دوشادوش یا حتی پیشاپیش مردان ترسیم کرده است. این موارد سبب میشود که زن در نگارههای حملة حیدری باذل از چارچوبهای فکری و فرهنگیِ سنتی فراتر رود و نقشهایی را عهدهدار شود که در تصاویر کمتر حماسهای میتوان نظیر آن را پیدا کرد.
In the Persian epic men play the main roles while the presence of women is usually under shadow. If the epic also has a religious theme, the role of women is mostly becoming unsignificant. However, in one of the illustrated manuscripts of Hamle-ye Heydari of Bazel Mashhadi (dated 1222 A.H., Bibliotheque Nationale de France) women were painted in the important roles. This copy not only did not ignore the presence of women but also depicted women next to the men or even ahead of them. This article studies on its drawings from the perspective of subject, text-image relationship, visual features, and so on in order to show the prominent position of women in this illustrated copy. In addition, I compare this copy with one of the contemporary lithographic copy of Hamle-ye Heydari by Raji Kermani to show how the painter break traditions to emphasize on the women images. These two manuscripts are depicted in the same period of time, the Qajar era, but in two different places; the first one in India and the second one in Iran. This comparative study shows that in the Hamle-ye Bazel women were portrayed in the variety of roles from the saints or angels to the musicians or dancers. While the image of women in the painting of Hamle-ye Raji is just limited on the angel and saint. Furthermore, in Hamle-ye Bazel women have a dominate role even if the text has no mention to them but in Hamle-ye Raji only there are a few images of women. All of these reasons prove that woman in Hamle-ye Bazel’s paintings goes beyond the traditional framework and take a role that is exclusive in Persian manuscript tradition.
Machine summary:
بااین حال ، گاه نگارگران آثـار حماسـی را کـه ژانری مردانه تلقی میشوند نیز مورد توجه قرار داده اند؛ نظیر نگاره های حملۀ حیدری باذل کـه این سنت را در هم شکسته و زنان را میاندار میدان حماسه کـرده اسـت .
درخصوص جایگاه زن در نگارگری ایرانی و هندی پژوهش هایی صورت گرفتـه اسـت کـه گرچه ارتباط مستقیم با مقالۀ حاضر ندارد، نمونه های آن را ذکر میکنیم : راضیه یاسینی (١٣٩٧)، تصویر زن در نگـارگری، تهـران : علمـی و فرهنگـی: ایـن پـژوهش ویژگیهای معنوی زنان در نگاره ها و ارتباط آن بـا تفکـر و عرفـان اسـلامی را بررسـی کـرده و درنهایت به این نتیجه رسیده که عرفان اسلامی الهام بخش نگـارگران بـرای تصویرسـازی زنـان بوده است .
در زمینۀ زنان در نگاره های هندی به پژوهش ذیل دست یافتیم که از آنجا که قصد دارد تـا زنانی را که نگارگر بودند معرفی کند، با زمینۀ مطالعاتی پژوهش ما متفاوت است : سحر سـهراب (١٣٩٥)، نگـارگران زن و زن در نگـاره هـای مکتـب هنـد و ایرانـی گنجینـۀ هنرهای تزئینی اصفهان ، پایان نامۀ مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران : این پژوهش پس از معرفی زنان نگارگر، آثار هند و ایرانی در موزٔە هنرهای تزئینی اصفهان را بررسی کرده و به این سؤال پاسخ میگوید که آیا ممکن است نگارگر این آثار از زنان نگارگر باشد؟ حملۀ حیدری حملۀ حیدری باذل مشهدی حملۀ حیدری اثر باذل مشـهدی، منظومـه ای حماسـی و دینـی در شـرح جنـگ هـای حضـرت محمد(ص ) و حضرت علی(ع ) است که در قرن ١٢ به سبک و سیاق شاهنامه سروده شده است .