Abstract:
ادبیات کهن فارسی و آثار شاعران و نویسندگان قرون متقدم، همواره موردتوجه عموم ادبدوستان، شاعران و نویسندگان متاخر قرارگرفتهاست. در این باره آثار دوران زندیه و قاجار، بهعلت رویکرد تقلیدی کمتر موردتوجهاند و این بیتوجهی، باعثمیشود بسیاری از معارف آن دوره در پرده ابهام باقیبماند. با وجود این در دوران یادشده، آثاری یافتمیشوند که از جهات بسیاری شایان اهمیت هستند. یکی از آثار عرفانی ارزشمند در دوره قاجار، مثنوی بحرالاسرار است. این مثنوی، تفسیر عرفانی منظومی از سوره مبارکه حمد است که با تاسّی به دیدگاه وحدتوجودی شیخاکبر، محیالدین ابنعربی، به نظم کشیدهشدهاست. این مثنوی سروده محمدتقی مظفرکرمانی از اطباء، علما، فقها و عرفای بزرگ اوایل دوره قاجار است. مظفرکرمانی در این اثر کوشیدهاست تفسیر سوره مبارکه حمد را براساس نگرش فلسفی عرفانی "وحدت وجود" به نظم درآورد. این اثر در بحر رمل مسدس محذوف (وزن مثنوی مولوی) سرودهشدهاست. در سراسر این مثنوی که حدود پنجهزار بیت است، ضمن توجه فراوان به آیات قرآن، احادیث، ادعیه و خطبهها، تلمیحات زیاد و نیز تضمینهایی از اشعار مولانا بهچشممیخورد. نگارنده در این مقاله ضمن معرفی منظومه و سراینده آن، به بررسی تاثیر ابیات مثنوی مولوی و تضمینهای محمدتقی مظفرکرمانی از آن میپردازد و میکوشد تاثیر این ابیات را بر هدف ناظم اثر بازنماید.
Ancient Persian literature and the works of poets and writers of earlier centuries have always been of great interest for those who love literature, poets and writers. In this regard, the works of Zandieh and Qajar eras have received less attention due to their imitative approach and ignoring them makes many of the teachings of that period remain obscure and unknown. However, in this period, works are found that are important in many ways. One of the valuable mystical works in the Qajar period is Masnavi Bahr Al-Asrar. This masnavi is a mystical interpretation of the Surah Al-Hamd which is based on the view of the existential unity of Ibn Al-Arabi. This masnavi is composed by Mohammad Taghi Mozaffar-e-Kermani, one of the great physicians, scholars, jurists and mystics of the early Qajar period. In this work, Muzaffar-e-Kermani has tried to organize Surah Al-Hamd based on a mystical philosophical view called "unity of existence". This work, which can be said to be a mystical interpretation of Surah Al-Hamd, composed in the similar rhythm of Rumi's Masnavi, which is about five thousand verse. While paying much attention to Quran, hadith, supplications and sermons, we come across many hints as well as Tazmin (borrowings) from Rumi. This article while introducing the poem and its poet, examines the effect of Rumi's Masnavi and the verses that Mohammad Taghi Mozaffar-e-Kermani has used as a Tazmin and at the same time it tries to influence these verses on the purpose of this work.
Machine summary:
میگوید: لاجرم نور علی، احمد بود وجه او آئینۀ سرمد بود گر نبودی جلوهگر نور علی کی علی گشتی به دلها منجلی نور او آمد دلیل ذات او وجه هو ظاهر شد از مرآت او (مظفرکرمانی:1350، ابیات 153-151) سپس در تأیید این سخنان دو بیت از مثنوی را شاهدمیآورد: از حکیم معنوی بشنو سخن تا که مکشوفتشود علم لدن آفتاب آمد دلیل آفتاب گر دلیلت باید از وی رو متاب از وی ار سایه نشانی میدهد شمس هردم نور جانی میدهد (مولانا، 1372: 1/116-115) که ابیات مثنوی مربوط به داستان شاه و کنیزک دفتر اول مثنوی و حکایت بردن پادشاه آن طبیب را برسر بیمار است و در رد عقل و اینکه توجه به استدلال، باعث دور شدن معرفت است، سخنمیگوید و مفهوم «انه لااله الاهو» و همچنین «عرفت ربی برّبی» را دربردارد.
مشبهه و مجسمه و نظر ناظم بحرالاسرار با استفاده از مثنوی مولوی در ابیات بعد ضمن حکایتی که عارفی از امام جعفرصادق (ع) دربارۀ چگونگی خداوند میپرسد، گفتار امام را دربارۀ خداوند که تعطیل و تشبیه در ذات او راهندارد، بیانمیکند و از مثنوی دو بیت شاهد میآورد: ازتوای بینقش باچندین صور هم مشبه هم موحد خیره سر گه مشبه را موحد میکند گه موحد را صور ره میزند (مولانا، 1372: 2/11) بیان این حکایت از امام صادق(ع) که در پاسخ مرید فرمودهاست: که تعطیل و تشبیه در ذات خداوند راهندارد و کاربرد این اصطلاحات کلامی در مثنوی مورد بحث علاوهبر اینکه نشانگر تسلط شاعر به علوم فلسفی و کلامی است، بیانگر اعتقاد شیعۀ امامیه به نفی تشبیه و تعطیل نیز هست.
Analysis of Mohammad Taghi Mozaffar-e-Kermani's Tazmins( Borrowings) from Rumi's Masnavi in Bahr Al-asraar Mina Khadem Al-foghara PHD graduate Persian language and literature researcher in mysticism and the philosophy instructor at Islamic azad university and farhangian university.