Abstract:
در این مقاله، مناسبات سیاسی- نظامی میان پادشاهی باگراتیان گرجستان و اتابکان ایلدگزی ناحیه آذربایجان در دوره حکومت اتابک نصرت الدین ابوبکر بن محمد پهلوان (607- 587 ق./1210-1191م.)، بررسی می شود. روابط حکومت اتابک آذربایجان و گرجی ها، پیوسته مبتنی بر چرخه ای از تعامل و منازعه بود. پادشاهی گرجستان پس از آنکه اراضی گرجستان را یکپارچه از آن خود کرد، از ضعف و فتور سلاجقه عراق عجم و کشمکش های داخلی در ایالت آذربایجان بهره جست و در دوره حاکمیت ملکه تامارا (609- 555 ق./ 1213– 1160 م.) در منطقه قفقاز و آذربایجان سیاست توسعه طلبانه در پیش گرفت. همزمان با دست اندازی مکرر گرجیان بر ایالت آذربایجان، اتابک ابوبکر در راس حکومت اتابکان ایلدگزی قرار داشت. سوال اصلی این است که مهم ترین عوامل موثر بر روابط سیاسی اتابکان آذربایجان با گرجی ها چه بود؟ بر پایه این پژوهش، موقیعت بازرگانی و سوق الجیشی قفقاز، نقش بسیار مهمی را در دوره های تنش به دنبال داشت.
Machine summary:
در خصـوص روابط اتابکان آذربايجان با حکومت باگراتيان گرجي ، دو مقالۀ خاص در دست است : تحولات داخلي گرجستان و حملۀ گرجيـان بـه آذربايجـان ١ کـه در آن ، بيشـتر بـر ١.
تحولات داخلي گرجستان و سبب حملۀ گرجيان به ايالت آذربايجان و اران در دورة سلجوقي تأکيد شده است و مقاله اي ديگر با عنـوان «روابـط اتابکـان آذربايجـان بـا گرجي ها در دورة شمس الدين ايلدگز ١» در باب روابط با گرجي ها در دورة اتابـک در تحقيق حاضر کوشش شده است به اين نکات توجه شود: الف ) شناسايي مهم ترين عوامل مؤثر بر روابط سياسي اتابکان آذربايجان با گرجي ها.
او در آغـاز حکومـت ، بـا سلطان طغرل سوم سلجوقي رو به رو شد، زيـرا سـلطان سـلجوقي بـراي خـروج از سيطرة اتابکان و احياي قدرت سلجوقيان با گروهي از هواداران خود درصدد تصـرف تبريز برآمـد، امـا کـاري از پـيش نبـرد و ناچـار بـه سـوي همـدان عقـب نشسـت (٢٨٢-٢٦٩:Kayhan,no date)، اما توانست با شکست قتلغ اينانج در سال ٥٨٨ ق .
روابط اتابک نصرالدين ابوبکر ايلدگزي و ملکه تامارا منطقۀ آذربايجان و اران به سبب مجـاورت بـا سـرزمين هـاي مسـيحي نشـين گرجستان و ارمنستان و تمايل سلاطين سـلجوقي بـه گسـترش متصـرفات و کسـب غنائم ، موقعيت سوق الجيشي خاصي داشت و هميشه در معرض تاخت و تاز دو طـرف بود (صدقي و عزيزنژاد، ١٣٩٢، ٩٧).
افزون بر اين ، رقابت هاي داخلـي ميـان شـاهزادگان ايلدگزي و دخالت اتابک ابوبکر در منازعـات کسـب قـدرت در عـراق عجـم ، زمينـۀ مناسب را براي دخالت گرجيان فراهم آورد تـا بـه حمايـت هـاي مـالي و نظـامي از شاهزادگان رقيب برخيزند (حسيني ، ١٣٨٠: ٢/ ٢٠٧-٢٠٤؛ نيشابوري ،٩٠:١٣٣٢).