Abstract:
نشان آیات، از همان ابتدای نزول قرآن جهت فصل آیات بهکار برده میشدند. این نشانها بهصورت هر 5 آیه و یا 10 آیهٔ نازل شده، تنظیم میشدند که بهنشانهای خمس و عشر معروف هستند که در هر دوره، در فرمهای بصری مجزایی ساماندهی میشدند. تشریح ویژگیهای بصری نشان آیات قرآنهای مذهب عصر تیموری موزهٔ آستانه مقدسه قم و نیز طبقهبندی نشان آیات از اهداف پژوهش حاضر است. نوشتار حاضر بهشیوهٔ توصیفی-تحلیلی انجام شده است و مطالب با استناد به اسناد و مطالب کتابخانهای گردآوری شده است. از اینرو این پژوهش حول محور دو سوال اساسی سازماندهی شده است: نشان آیات قرآنهای مذکور واجد چه مولفههای بصری هستند؟ فرم و ساختار بصری حاکم در نشان فصل آیات بهچه صورت انتظام یافته است؟ دستاوردهای این پژوهش نمایانگر آن است که نشانهای خمسعشر بهمعنای پنج و ده آیه میباشند که علاوه بر اینکه نشانگر نزول تدریجی آیات میباشند، قرائت قاریان را نیز سهل کردهاند. نشان آیات بهصورت تک آیه، تزئینی، خمس و عشر هستند. فرم این نشانها بهدو صورت شمسه و ترنج نقش بسته شده و تزئیناتی از قبیل نقوش اسلیمی و ختایی در آن بهکار رفته است. آیات بهدو صورت نشانهٔ «تصویری-تزئینی»و «حروف و عبارت»نشانهگذاری شدهاند. نشانهای تزئینی در فرمهای دایروی (شمسه)، بادامی، شجرهای همراه با نقوش اسلیمی، ختایی در تلفیق با رنگهای لاجورد و طلا آذین شدهاند که گویا بهپیروی از یک الگوی واحد بهتصویر درآمدهاند.
The symbols of the verses were used for the chapter of the poems from the very beginning of the revelation of the Qur’an. These signs were arranged in the form of every five or ten revealed verses, known as the signs of Khums and Ashar, which were organized in separate visual forms in each period. The purpose of the present study is to describe the visual features of the verses of the Qur’an of the Timurid religion of the Holy Threshold Museum of Qom and also to classify the verses. The present article has been done in a descriptive-analytical manner, and the materials have been collected concerning documents and library materials. Therefore, this research is organized around two main questions: What are the visual components of the religious verses of the mentioned Qur’ans? How is the dominant visual form and structure in the sign of the chapter of the verses arranged? The achievements of this research show that the symptoms of Khums-Ashar mean five and ten poems, which in addition to indicating the gradual revelation of poetry, also makes it easier for readers to read. The signs of the verses are single verses, decorative, khums, and tithes. These symbols are engraved in the form of sun and bergamot, and decorations such as Islamic and Khatai motifs are used. Verses are marked in the form of “visual-decorative” signs and “letters and phrases.”
Machine summary:
از اين رو اين پژوهش حول محور دو سؤال اساسي سازماندهي شده است : نشان آيات قرآن هاي مذکور واجد چه مؤلفه هاي بصري هستند؟ فرم و ساختار بصري حاکم در نشان فصل آيات به چه صورت انتظام يافته است ؟ دستاوردهاي اين پژوهش نمايان گر آن است که نشان هاي خمس عشر به معناي پنج و ده آيه مي باشند که علاوه بر اين که نشان گر نزول تدريجي آيات مي باشند، قرائت قاريان را نيز سهل کرده اند.
ترنج هاي گرد تزئيني و يا همان نشان آيات که در حواشي قرآن ها گاهي با طرح هايي اسليمي شکل با رنگ آميزي هايي همچون آبي ، شنگرف ، سبز، طلا و لاجورد نيز مورد استفاده قرار مي گيرد (کارگر و ساريخاني ، ٧٠:١٣٩٠-٧١).
نشان آيات قرآن شمارة ٢٢١٦: فرم نشان عشر به صورت بادامي داراي قاب هاي بادامي شکل در تداخل يکديگر به رنگ طلا و سفيد بر روي زمينه اي از رنگ لاجوردي کشيده شده اند.
) تصوير٧: خطوط ثلث و نسخ ، قطع رحلي، جلد چرمي و سوخت ضربي در ٤٠ صفحه ، اين نسخه داراي يک سرلوح مفرد در آغاز جز است ، در سه صفحه ، نشان هاي کاربردي خمس و عشر و يک نشان تزئيني مشاهده ميشود (منبع : آرشيو موزة آستانۀ مقدسۀ قم ).
) تصوير١٢: خط نسخ و رقاع ، ابعاد ٢٠×٣٠، قطع وزيري، در ٤١٠ صفحه ، روجلد چرمي ساغري، اهداگر علي بن خواجه محمد ابن شاه شعر باف ساوجي، يک سرلوح مزدوج و يک سرلوح مفرد و يک سري نشان آيات تزئيني و کاربردي خمس و عشر بسيار ساده در اين قرآن مشاهده شده است (منبع : آرشيو موزة آستانه مقدسه قم ).