Abstract:
این جستار کوتاه در واقع تکملهای است بر جستار دیگری از نگارنده در همین مجلّه دربارۀ بیت معروف شاهنامه، هنر نزد ایرانیان است و بس... در یادداشتی از ملکالشّعرای بهار و نیز در لغتنامۀ دهخدا، در مصرع دوم این بیت، به جای کس، مس به معنی بزرگ پذیرفته شده است؛ اما در این جستار نشان داده شده است که مس در هیچیک از نسخههای شاهنامه ضبط نشده و هم بهار و هم مولفان لغتنامه گویا بر اساس فرهنگ جهانگیری، مس را به جای کس نشاندهاند. گذشته از این، مس (ms) صورت خطی واژهای است که در پهلوی و فارسی، مه (meh) تلفظ میشود، به معنی بزرگ و نیز وجود واژۀ مس در لقب مصمغان (مسمغان به معنی مغان بزرگ) و نیز در برخی گویشهای فارسی، دلیلی بر رواج این واژه در زبان معیار فارسی در عصر فردوسی نیست.
Machine summary:
گذشته از این، مس (ms) صورت خطی واژهای است که در پهلوی و فارسی، مِه (meh) تلفظ میشود، به معنی بزرگ و نیز وجود واژۀ مَس در لقبِ مصمغان (مسمغان به معنی مغان بزرگ) و نیز در برخی گویشهای فارسی، دلیلی بر رواج این واژه در زبان معیار فارسی در عصر فردوسی نیست.
ما نمیدانیم که بیتِ بالا در نسخۀ موردِ استفادۀ انجو شیرازی از شاهنامه بههمین صورت بوده یا انجو آن را بهگونهای تغییر داده است تا با این معنی مَس همخوانی داشته باشد؛ در هر صورت، بیت با ضبطِ مَس به معنی بند، معنی درستی دارد: ایرانیانِ جنگجوی و دلیر حتّی شیر ژیان را به بند میکشند، امّا نکتۀ مهم اینجاست که این بیت، بهصورتیکه انجو آورده است، در هیچیک از نسخههای کهن از جمله 15 نسخۀ مبنای تصحیح خالقی مطلق، سعدلو، حاشیۀ ظفرنامه و سنژوزف و حتّی نسخههای جدید دیده نمیشود.